Шрифт:
Сваю вандроўку па горадзе хлопцы пачалі ад Старажоўкі: каля старажоўскіх могілак стаяла хата Александровічавага айчыма, дзе яны ўтрох сёньня і начавалі. Нясьпешна агледзелі царкву Марыі Магдалены – невялікую на прасохлым узвышку, прыгожую, пад пераліўнымі ў ранішнім сонцы залатымі купалкамі і зялёнымі званіцамі, перасьпеў якіх далёка плыў па навакольлі.
– Тут малым я прыслужваў на пахаваньнях, – расказваў андрэй, карэнны мянчук.
Невысокі, не ўганараваны волатаўскім здароўем, Александровіч выглядаў вечным гімназістам: заношаны пінжак з караткаватымі рукавамі, што рабіў ягоную паставу крыху хлапечай і нехлямяжай, хударлявы прадаўгаваты твар, наіўныя, з іскрынкамі апантанасьці карычневыя зрэнкі, сінякі пад вачыма, – зноў жа, не ад харошага жыцьця…
У царкве на Старажоўцы псаломшчыкам быў колісь Уладзімір Тэраўскі, сёньняшні вядомы кампазітар. У царкоўным хоры сьпявала сястра Александровіча Алеся. Яна заахвоціла да сьпеваў і брата. Андрэй, было, дапамагаў і ў службе… Падчас рэвалюцый у Менску пачалі ўзьнікаць розныя рэлігійныя секты. Ад уплыву адной з іх не абараніўся і Александровіч. На курсах беларусазнаўства неяк агучыў прывітую сектантамі думку аб непатрэбнасьці беларускай мовы. Тое пачуў Язэп Лёсік, выкладчык курсаў. Нахмурыўшыся, падышоў да дзьвярэй, прачыніў іх.
– Мы вас, малады чалавек, – сказаў рашуча, – сюды не прасілі. Вось вам Бог, а вось і парог, – і выгнаў з аўдыторыі.
Родныя ж хацелі, каб Александровіч вучыўся – і ўпрасілі Тэраўскага, каб «улагодзіў» Лёсіка.
У той час Александровіч пачаў пісаць. Рыфмаваньне давалася яму лёгка і безадказна. Зблізіўся з першымі камсамольцамі – і праз колькі тыдняў разьвітаўся з імі, пачаў наведвацца ў «Беларускую хатку». «У камсамоле тым няма нічога нашага, беларускага, – гаварыў ён упэўнена. – Чытаюць Маякоўскага ды Дзям’яна Беднага, песьні сьпяваюць усе расейскія. Да маіх беларускіх вершаў паставіліся адмоўна…»
Чатыры гады Александровіч адвучыўся ў педтэхнікуме, а зараз ён – студэнт літаратурнага аддзяленьня БДУ.
У БДУ, толькі на педфаку, вучыўся і Язэп Пушча. Чалавек вясковай, як і Дубоўка, «закваскі» (нарадзіўся ў недалёкіх ад Менску Каралішчавічах), летуценны, сарамяжы прыгажун з далікатнымі рысамі твару, даверлівым блакітам вачэй…
Ад старажоўкі яны пайшлі па беразе Сьвіслачы – да Траецкага прадмесьця і «старога» горада – Сьвятадухаўскай царквы і касьцёла на Пляцы Волі. Напалохалі чародку галубоў на Ратушы, гарэзна сьвіснулі ім усьлед – і зноў спусьціліся да ракі. І вось – у абуджаным гарадскім садзе, на бетонным мастку. За іх сьпінамі фіялетава-зялёная рэчка нібыта застывае, разважаючы, ці варта ціснуцца праз цьвёрдую загароду. Там рэчышча шырэйшае. вада падмывае карэньні пастарэлых бяроз і каштанаў. Далей ад рэчкі па садзе разьбягаліся роўныя алейкі з яшчэ «царскімі» лаўкамі. Перад вачыма гуркаціць і пеніцца, спадаючы з плаціны, віруе вада (здаецца, кіпіць) і мкнецца наперад – туды, дзе заканчваецца сад і цягнецца ўверх вуліца Карла Маркса.
Перад самай вуліцай – гэта ім добра відно з мастка – Сьвіслач віхляе ўлева, нібыта спалохаўшыся ўзгорка (вуліца Карла Маркса, былая Падгорная, ад рэчкі рэзка ўзыходзіла ўверх – да гарадскога тэатра), і губляецца за кустоўем.
– Сьвіслач – як і паэзія: усё ўбірае, і пену, і бруд, і крыніцы, – раптам сказаў Пушча, і яго дапоўніў Дубоўка:
– Аднак рэчка ніколі не цячэ ўверх. Бачыце – перад узгоркам здаецца, мкне ў абход. Паэзія ж – наадварот, мусіць уздымацца з бруду на пакручастыя ўзвышкі…
– Годзе філасофстваваць, – перапыніў іх Александровіч. – Пойдам далей, я вам пакажу дом, дзе ў 1918-ым зьбіралася Рада БНР і працаваў Народны сакратарыят. Дзе я на курсах беларусазнаўства вучыўся. А потым – да «Беларускай хаткі»…
Цэлыя суткі вёз іх пыхлівы цягнік да Харкава, куды беларуская дэлегацыя (большасьцю – «маладнякоўцы»: Дубоўка, Александровіч, Ажгірэй) была запрошана на шаўчэнкаўскае сьвята паэзіі.
Украінскаму культурніцкаму размаху можна было адно пазайздросьціць: мноства кніг, перыёдыка, народныя гурты, сьпевы, танцы, музеі, тэатральныя пастаноўкі. І паўсюль беларус – сябар, таварыш, паўсюдна – усьмешкі, спагада.
Харкаў жа адкрыўся нібыта братам іхняга Менску: налечаны красавіцкім сонцам, горад нібыта высільваўся скалануцца, распраміць свае плечы-вуліцы, абуджаўся зяленівам лістоты і травы ў парках, а пад павышэлым блакітам вясновага неба – тая ж няўтульнасьць, вузкія нязграбна забудаваныя вуліцы, дзе побач з высокімі мураванкамі ціснуцца драўляныя халупкі – і ці не такая ж, нібыта надарваная за доўгія стагоддзі, рэчка – Данец.
Аднак на пачатку была Паэзія, былі хмельныя сустрэчы і шчырыя споведзі. Ён пасябраваў са сваім цёзкам – украінскім паэтам Сасюрам, і ў свабодны адвячорак яны ўдвох падаліся агледзець гмах-новабудоўлю – Дом прамысловасьці. Трамвай доўга поўз да вакзала, а затым і зусім зьнядужаў: лезучы на ўзвышша, пачаў стомна – як стогнучы – пішчаць жалезнымі коламі. Новабуд яго ўразіў, і Сасюра загаварыў, нібыта апраўдваючыся:
– Тут, калі прыкласьці да зямлі вуха, чуцён будзе стогн… Столькі паўсюд і крыві, і сьлёз зямля ўвабрала. А пачнеш гаварыць пра гэта – у вочы пальцамі торкаюць: новая ж, маўляў, эпоха, новы сьвет! і ў вас, пэўна, тое ж…
– Тое ж… – уздыхнуў Дубоўка. – Я наогул так думаю: украінец з беларусам стагоддзямі адну долю на двох дзялілі…
Сасюра завёў яго на сустрэчу са студэнтамі-філолагамі. на стале ў інтэрнацкім пакоі ў адну хвілю зьявілася абрыкосаўка, вясковыя прысмакі. Былі доўгія сьпевы – і ўкраінскія, і беларускія, былі і танцы пад гармонік.