Быкаў Васіль
Шрифт:
Трудна бывае на яе пагадзіцца, але і пошукі шляхоў у абход звычайна вядуць не толькі да агіднага канфлікту з сумленнем, але і здараецца, што кароткаю дарожкай у трыбунал. Камандзіра гэта датычыць куды ў большай меры, чымсьці байца, тут трэба быць вельмі строгім спярша ў адносінах да сябе, каб пасля патрабаваць таго ж ад падначаленых.
— Можна так, можна і гэтак! Га, таварыш Маркін? — раптам запытаў камбат.
Лейтэнант няўцямна міргнуў шырока раскрытымі вачмі.
— Што? Ды я нічога, — начштаба паціснуў плячмі,— Не мая справа. Вы камандзір батальёна, вам і дакладваць. Я прапанаваў проста.
— У кожным становішчы ёсць тры выхады, — зазначыў ад шытва Гутман. — Яшчэ Хаймовіч казаў…
— Памаўчыце, Гутман, — сур’ёзна сказаў Валошын. — Не майце такой звычкі.
— Вінават.
Камбат хвіліну змоўчаў, а пасля пацішэла запытаў, нібы між іншым:
— Вы, Маркін, у акружэнні доўга былі?
— Два месяцы васемнаццаць сутак. А што?
— Так проста. У сорак першым я таксама ўскочыў. Амаль на месяц…
— Ну дык вы ж з часцю выйшлі,— не ўтрымаўшыся, зноў уставіў Гутман.
Камбат паглядзеў у яго бок працяглым дакорлівым позіркам.
— Да, я з часцю, — сказаў ён пасля паўзы. — У гэтым мне пашанцавала. Хаця ад палка засталося сорак сем чалавек, але быў сцяг, быў сейф з партдакументамі. Гэта выручыла. Як выйшлі, разумеецца.
Маркін паклаў на скрынку аловак і шомпал, тузануў на плячо паўшубак. Вочы яго неспакойна бліснулі, ад нервовага ўзрушэння зардзеліся скулы.
— А у нас нічога не засталося. Ні сцяга, ні сейфа. Кучка байцоў, дзесятак камандзіраў. Палавіна параненыя. Кругом немцы. Камісар застрэліўся, камандзіра палка тыф даканаў. Сабралі нараду, рашылі: выхадзіць дробнымі групамі. Пайшлі, напароліся на немцаў. Тыдзень ганялі па лесе. Кару елі. Урэшце вырваліся дванаццаць чалавек. Глядзім, нешта дужа худыя тут франтавічкі. I курыць не маюць. Ядуць каніну. Слова за слова, аказваецца, дык і яны ж у акружэнні. Вось і трапілі з агню ды ў полымя. Яшчэ месяц прыпухалі.
— Гэта дзе?
— Пад Нелідавым, дзе ж. У дваццаць дзевятай арміі.
— Да, там невясёлыя былі справы. Якраз у канцы лета да нас прабіваліся. Забітага камандарма вынеслі, хавалі ў Калініне.
— Ну. Генерал-лейтэнант Багданаў. Геройскі мужык. А што ён мог зрабіць? У прарыў сам на кулямёты вёў і загінуў.
— Дваццаць дзевятай хапіла. Трыццаць дзевятай таксама.
— А трыццаць трэцяй? А коннікам Бялова ды Сакалова?
— Не шмат іх засталося, — пагадзіўся камбат.
— Няўдачнік я! — раптам проста сказаў Маркін, і Гутман з Чарнаручанкам насцярожана паднялі галовы, — Што перажыў, ворагу не пажадаю. У рэзерве сустракаю таварыша, разам выпускаліся. Два ордэны, шпала ў пятліцах. А я ўсё лейтэнант.
Камбат абапёрся на скрынку локцем і скоса паглядзеў на прыціхлых байцоў.
— Дарма вы так думаеце, Маркін. Да Берліна яшчэ даўгая дарожка.
— Ат! — махнуў рукой Маркін і зноў узяўся за шомпал. — Ці многа іх тут лінеіць? Ведаць бы хоць, колькі дадуць. А то налінею ды залішне. Таварыш камбат, — узняў ён твар да Валошына. — 3 папаўнення трэба пісара падабраць. А то колькі можна?
— А вы вунь Гутмана абучылі б. Па сумясціцельству. Або Чарнаручанку.
Тэлефаніст з ніякаватай сарамлівасцю заварушыўся каля апарата, а Гутман амаль што пакрыўдзіўся.
— Ну, скажаце, таварыш камбат! Я работу люблю. А гэта…
Маркін павярнуў да яго амаль што гняўлівы твар.
— А гэта што — не работа? Вось пасядзі дзень над паперкамі, дык увесь свет з аўчынку пакажацца.
— Не люблю!
— Ну ведама ж, лепш па палях гойсаць. Трафейчыкі і так далей…
— Ладна, Гутман, канчай шытво. А то ўжо спіна акалела, — перапыніў іхнюю спрэчку камбат.
— А вы — мой кажушок.
— Не ўжо, дзякуй. У тваім кажушку, мабыць, таго… Дыверсанты бегаюць.
— Нямнога, таварыш камбат. Куды ж ад іх дзенешся? Ну вось і ўсё. Калі ласка.
— Давай, пабачым, які ты майстра.
Камбат узяў з ардынарцавых рук шынель і надзеў яго. Потым прывычнымі дакладнымі рухамі накінуў на плечы партупею, зашпіліў спражку, ссунуў на месца кабур.
— Ну што ж — дзякуй, — сказаў ён ардынарцу. — Чарнаручанка, выклікайце дзесятага «Волгі». Пагаворым з начальствам.
2
Пагаварыць з начальствам, аднак, не ўдалося.
Не паспеў тэлефаніст пакруціць ручку свайго жаўтаскурага амерыканскага апарата, як дзесь на паверхні з нарастаннем завыла, данеслася некалькі слабых «ках-ках-ках», і блізкія выбухі скаланулі зямлю. На салому і на печку са столі сыпанула жвірам, ліхтар на сцяне калыхнуўся, загойдаўшы гарбатыя цені. Маркін угнуў над паперамі галаву, Гутман схапіўся за аўтамат і паўшубак. Карбідны агеньчык у ліхтары яшчэ не супакоіўся, як заверашчала зноў і зноў ірванула. Ад серыі з не менш чым дзесяці выбухаў хадуном захадзіла зямлянка.