Г. Т. Мдрсдк мине ырчы дилр иде… Хлфлр, кече атнакичлрд, бер кадак симнк, ярты кадак чиклвек алып ясаган млеслрд д мине онытмыйлар иде. Мин, самавыр артына гына утырып, алар кушкан кйлрне ырлап бир идем, шул ырларым брабрен хлфлрдн берр уч симнк дия кылына иде. Мин, кулымдагы симнкне беткнче яргач, тагын ырлый идем… Кечкендн к келем урнашкан ырулар сймкемнн минд туган телемезне сю тугъды.

– Бакса, татарны секле «Туган тел» ыр-мдхиясен язар чен киркле хиссият ирлеге кпне колачлаган калеб катламнарында мен кайчан ук зерлн башлаган икн…

Г. Т. Яшсен туган тел!

– ырларга ярату белн беррттн сезне шкертлек елларында ук халык ырларын теркп баруыгыз, хтта мондый игелекле эшк башкаларны да тартуыгыз мгълм. Аларны бер леше, биш клтг тупланып, китапларыгызга да кертелгн. «Халык монары» исеме белн аерым ыентык та чыгаргансыз. Сезнеч, нрс ул халык ыры?

Г. Т. Халык ырлары – безне бабаларымыз тарафыннан калдырылган и кадерле в и бале бер мирастыр. йе, бу – кадерле мирас, кыйммтле мирас!.. Халык ырларыны шулай р в якутлардан да кыйммтле бернрс булганы чен д, аларга мият бирерг кирк. Аларны югалтмаска итиат итрг кирк. Белерг кирк ки, халык ырлары – халкымыз келене ич т тутыкмас в кгрмс саф в раушан кзгеседер. Бу – бертрле сихерле кзгедер. Чнки халыкны бер ген ыруын тотып нечклс, шбсез, аны халте рухиясен, нрс уйлаганын в ни хакында нинди фикерд икнен белеп буладыр.

– Шундый караш хкем ср: халык тарафыннан яратып кабул ителгн ырлар да бернич гасырдан артык яшми икн лбаса. йтик, Алтын Урда заманнарына нисбт ителгн ырны ишет келд нинди ген уй-хислр уятмас иде югыйс. Кй-монарыбыз язмышы хакында сезне фикерегез нинди?

Г. Т. ырулар в кйлремез тугърысында тарихи в саслы 104 мгълмат бир алмыйм… Минем образованием бик бала рвешт – малютка булып калган. Юк аны тоткан нрссен куптарырлык кулы. Юк аны уйлаган в сизгн нрссен длиллр берлн сйлрлек теле. Юк аны караган нрссен аркылы тишрлек кзе… Эшне музыка в аны алау мсьлсен итчге сизел… Шул сбптн алтемне бил игътираф 105 , ул хакта кп сйлдн туктыйм… Чнки минем (надо признаться) лег кадр опера дип йткн нрсдн д нлп хбрем юк.

– Бернрсне д аламаганга салышкан кечкен шкерт булып кыланмагыз ле, бу тормышта кпне кргн зуп-зур шагыйрьг верелгнсез бит инде. н, атаклы Мкр ярминксенд «Сйяр» артистлары чен махсус программа тзеп, аларны «Беренче сада», «Икенче сада» кйлрен эстрадага чыгарып ырлаткансыз да…

Г. Т. Калдыр ле шуларны!

– Исегезг тштеме? Анда Галисгар Камал белн Габдулла Кариев та булган. Кз алдына кил: ырчыларны ммсе д кызыл фстн. сезд – згр фс. Халыкка артыгыз белн торып, капельмейстер шикелле, р-яа ансамбльг дирижёрлык итсез… Музыкада зегезне «малютка»га тилрг киркми. Болай булгач, сезг хтта маэстро дип т эндшерг ммкин ич!

Г. Т. мма з роленд булмаган кеше кмит со!

– Ярминк чорында «Двухсветная» кунакхансе белн вакытлыча идар иткн Тимерша фнде Соловьёв кечкен ген пианино куяр чен ясалган схнсенд сезлрдн шактый оста файдаланган. Хуа ашау-эчне трлткн шикелле, репертуарыгыз да згреп торган. Концерт бер атна двам иткн.

Г. Т. Кемне чанасына утырса, шуны ырын ырларсы…

– Шулай да халык ырларыны яшчнлеге турындагы сорауга яадан игътибарны юнлтеп алыйк ле.

Г. Т. Безне халык ырларында халкымызны мс заманнарында ырлаган ырлары дип хкем итрлек бер ыру да сизелми. Барча ырларымыз ислам кабул иткннн согылар гына булырга охшыйлар. Мисал чен: «Ирт ген тордым, ай, та берлн, битем юдым ап-ак кар берлн; ахирт т крке иман берлн, днья крке сйгн яр берлн». Безне хзерге ырларымызны кбесенд «ислам», «ткъдир», «Ходай» сзлре крен. Габан, мс замандагы ырлар бтенлй онытылып бетте микнни?!

– Мен бит, сез инде халык бгыренд яшп килгн ырларны тамырын тирнйт тшеп, аларны ерак Болгар чорларына ук китереп бйлрг батырчылык итсез бугай. Бик хуп. Безд ле зур тарихлы жанр – ыр-бетлр д хзергч туып тора. Гомумн, татарда ыр чыгару традициялрен беркадр аерымлык хас шикелле.

Г. Т. Кчм заманнардан килгн гадтме, нидндер, безне халык – шигырь в ыр-бет чыгарырга бик маил халык. Ч, аз гына бернрс «шылт!» иттеме, инде аны тугърысында иртг урамга бетлр чыга… Халык ичкемг мохта булмыйча, з хиссиятен зе мйданга чыгарган, «ырны ыртыгы юк» дигн д ырлый биргн, бетлр д чыгарган… Башка халыкта ничектер, безд бер ел тми ки, анда бер-бер трле яа кй чыкмасын. Бу хл бабаларымызны мс заманнарыннан бирле к двам итеп килми микн?!

– Крм, сальлрне мин тгел, сез бир башладыгыз. йдгез, гм тртибен саклаган хлд, ырлар тарихына тукталыйк ле. Тгаенрк йткнд, аерым кйлрне барлыкка килен. Халык иаты турындагы ртрле мгълматны ыеп баручы буларак, берр ырны туу тарихын кыскача сйлп бир алмассызмы?

Г. Т. Озын в кыска кйлремез тугърысында халык авызында трле сзлр сйлн…

– «А»дан башлыйк. йтик, татар м башкорт халыкларында яратып ырлана торган «Ашказар ке» бар. Ул безг каян килде икн?

Г. Т. Бер башкорт трсе кызыны кияве Ашказар дигн суны буена ау ауларга китеп, шунда суга батып л. Моны вафат хбре мгъшукасына ишетелгч, ул бик кайгыра… Беркнне бу кыз, башкорт кызлары арасындагы барча ырчы кызларны чакырып, алардан вафат булган кияве хатирсен бик молы бер кй чыгаруларын тен… Кызлар трлеч кйлр чыгарып карыйлар, лкин берсе д тр кызыны келен ошамыйлар. Бу ырчы кызлардан бернрс д чыкмагач, тр кызы, бертрле рух в илам белн рухланып, хзерге «Ашказар ке»н ырлап ибр. ырчы кызлар хйран калалар.

– Башкорт дигннн, 1912 елны апреленд сез Уфага сфр кылгансыз. ырларыбызда кат-кат иск алынган Агыйделг, ниаять, келегезд тупланып килгн соклануыгызны белдергнсездер. «Буби» мдрссенд мгаллимлек иткн хмтфаиз Даудов белн очрашып, аны ырлавын сирк була торган кангатьлн кичереп тылагансыз.

Г. Т. Ул скрипкд маташтыра… Лкин ырласа, мин андый ыруны бтен гомерем тылар идем. Аны гади сйлшд д металлический в музыкальный тавышы ырлау заманында бтен кчен в голвиятен изар ит… 106