Шрифт:
Г. Т. ни Печн базарына клпш чыгарганда, …кайвакыт мине д ияртеп баргалый иде.
– Сезне чилег кире ибрер алдыннан да башыгызга р-яа клпш менеп кунаклаган. ги ниегез аны тсле хтфлрдн корамалап, зенч бер сагынмалык булсын дип теккн.
Г. Т. Алла аар рхмт итсен.
– Без мен шушы гап-гади киемне шкелен артык зур милли эчтлек салмыйбызмы икн?! йтерсе л клпш – татарлыкны тп билгесе. ствен аны бтн миллт вкиллрен кплп блк итне гадтк керттек. Шулай башыбыз да китеп бармагае. н ханлыгыбыз таыннан да колак какканбыз… Фикер бик тирнг киткнче, сезне мнсбтне белсе кил: ни-нрс со ул клпш?
Г. Т. Мселман икнлекне белгертер чен киел торган мс калнсвсе…
– Ягъни мсилр бреге. Крм, сезне шулай авап бирегезд ачы ирония сизелеп тора. Астары алашыла: зебезне татар икнлегебезне без гамллребезд крстерг бурычлы. Шулайрак тгелме?
Г. Т. Вакыйган, нинди дрест сз йткнмен икн!
– Чыннан да, зурдан кубып уйлый бел торган, дошман алдында иелмгн баш кыйммт. Безг ис еш кына тдбирле гамл кылу, ягъни нтисен алдан кзаллап эш ит итми.
Г. Т. Мен ле Казан мселманнары… 300 еллык падиша нселе юбилее вакыйгасында… рвакыт мйданга кил ала торган приютны сорарга уйлаганнар иде… Бу хл инде узган юбилейны кыйммтен корым тазартучыны бриллиант ткъдир ите кебек алау була иде. Бу хл инде миллтне чын ихтыяына вакыйф булмау 60 , бтен авыл янганда, белммешк салынып, чабата киндерсе р була иде… Киребеткнлек була, чебен очуы була иде. Талпсезлек в тбн табигатьлелек була иде.
60
Вакыйф булмау – тшенм.
– Романовлар нселене Русияд патшалык ит башлавына ч гасыр тулу уаеннан ниндидер рхим-шфкать кт аяусыз империя шартларында изелгн халыкны самодержавие алдавычына чираттагы бер ымсынуы гына булган лабаса. Моа тшенчелр табылгандыр бит?
Г. Т. Яшьлр бу тарихи вакыйганы чын кадерен алау белн, миллтне д ихтыяын сиз белн, аларга Шекспирны зур каарманнарыннан берсе булган Гамлетны: «Быть или не быть!» – дигн сзе белн ген авапланганнар иде.
– леге д баягы клпш белн киш корып алу кирк булган… Хокукы чиклнгн бездй кавемне аппетиты да кысыла торгандыр.
Г. Т. Кк капусы ачылганын кргн бер башкорт… дога кыйлган:
– Йа Рабби! Иртг бер телем ак кмч белн май ашасам иде!
н ул приютчыларны да талбе шул башкортныкыннан югары тгел инде… мма яшьлр, кк капусы ачылганда, зуррак дога кыйлмакчы булганнар иде. Кабул булмаса булмас.
– Икмк иг торган ирг бик хирыс башкорт туганнарыбыз килчкт ле злрен тгаен зуррак леш т даулар. Аларда тлек кчле. Без булганны да таратабыз гына…
Г. Т. Нишлмк кирк?.. Бара миллт згыйфь, абыныр-абынмас.
– Мен шундый хлд бер-берене кралмауга нигезлнгн мнсбтне отыры колач я баруы моарчы сибелг дучар ителгн халыкны инде икенче мртб таркалуга алып бара. Монысы зебезне тарафтан эшлн. эчтн блглг омтылуны нинди ген ысуллары юк! Ис-акылы китрлек.
Г. Т. Без йтмез: бер кеше 20 миллионлы бер халыкны там яртысын дошман креп, калган яртысын дуст крм дип дгъва кыйлса, аны бу дгъвасы ап-ачык бер ялгандыр.
– Монда беребезне д битараф калдырмастай математик зурлык килеп чыкты ле. «20 миллионлы бер халык» дисез. «ч баш» исемле мкалгезд ис «20 миллион Русия мселманнары», «10 миллион Идел буе татары» дип телг алуыгыз ист калган. Сбханалла, ммт каны аккан замандашларыгыз никадр ишле булган икн! ле «халыклар трмсе» мбриятенд гомер кичергн чакта бит. зегез к йтмешли, «Шул халыкнымы…»
Г. Т. Шул халыкнымы хокукка хаккы юк?
– Уйлап чыгарылган мгълмат тгел, татарлар Русияд сан ягыннан икенче кавем булып исплн. Моны р тараф та икърар итрг тиеш. Бер-берсен лаеклы кндш булган очракта да леге халыклар этикет сакларга бурычлы…
Г. Т. Мдният дньясында безг нисбтт «трибле картлар» булган руслар…
– Сзегезне ефк еп белн блерг рхст итегез. Соравымны оештырып бетеримче… Сезне язганнарыгызда рус халкына карата мнсбт трледн-трле ете тслрд ап-ачык чагылыш тапкан. Анда «Рус белн тормыш кичердек сайрашып» кебек югарырак кимлдге бйрмч йомгаклау да, «Даже в тюрьму сыярсы, тотса мсклр яка» ише курку-куркытулы ачы хакыйкать т бар. Гади сзлр белн йтеп тегез ле: зара аралашып яшрг хкем ителгн леге халыклар чынлыкта нинди рвештге мнсбтк стенлек бирерг тиеш?
Г. Т. р миллтлр максудларын хасил ит… 61 Без – руслар белн татарлар – р вакыттагы кеби, тату гына, честный гына алыш-биреш итеп тора алабыз… Бик яхшы бит!.. Дуслыкта берлек, тигезлек, тилек кирклеген йтмсм д белсез инде.
– Берлек, тигезлек, тилек, дисез. ичшиксез, гаять олы тшенчлр турында сз бара. мма моны чен рус белн татар бердй шартларда, ягъни икве д длти мсткыйльлект яшрг тиеш лбаса.
Г. Т. И бек максат безем: хр ммлкт, хр Русия!
– Кызганыч, безне миллт инде нич гасыр «эрет казаны» сынауларын кичерерг мбр. Мондый гайре табигый хлд, бек державачылык ассимиляциясен бирелеп, байтак кавем бтенлй юкка чыкты. лбтт, сез кзаллаган олуг максатларга иреш чен татар вл миллт булып сакланырга тиеш. «Быть или не быть!» билгесезлеге астында гомер сргнд ниндидер килчк турында хтта ки уйларга да куркыныч.
61
Максудларын хасил ит – телклрен тормышка ашыру.
Г. Т. Куркыныч р заман иялнмгнг ген була. Бер иялнс, куркыныч та гади нрс ген булып кала… Брек ташлап котылмыйлар бредн!
– Безне нрс кт? Еракмы ул, лл якынмы?
Г. Т. Клле атин карибен 62 .
– Теле булмаган кавемне карга ктреп кит. гренки татар кктн бирелгн шушы мкатдс нигъмттн мхрм ител икн, ир йзеннн аны зенчлекле яш рвеше д отыры юкка чыгачак. Бары камил телг ия миллт кен з алдына зур максатлар куя ала. лл сенерг, лл кенерг: днья буйлап сибелгн безне халык бик кп тркемнрг бленгн кебек, аны теле д трле «сйлш»лр белн тармакланып беткн. «Туган тел» гимныны авторы буларак абруйлы карашыгызны тгаен белсе кил. Шактый катлауланып киткн ошбу мсьлд берр трле юнлеш билгесе бармы?
62
р килчк якын.