Шрифт:
– Крм, сез леге мсьлг д бик итди карыйсыз икн.
Г. Т. Мхррирлр гаскрлр кебидер: сугышка чыкканда, запас гаскребез булмаса, сир булырмыз, хур булырмыз.
– Сез кзаллаган олпат мхррир-язучыларны кбйт чен ил-кн тормышында мбри алшартлар тудырылырга тиеш: ртрле снгать елен иат иреге бирел, кндлек матбугат мйданыны ихтыяи иркенлект булуы, милли дбият белемене югары баскычта торуы . б., . б. лбтт, шушы мгълм испк кергн тнкыйтьне д зур дбиятка рьяктан тгл киле лазем.
Г. Т. Тнкыйть – киркле шйдер.
– Тнкыйть калм иясен ген тгел, китап сючелр чен д мим.
Г. Т. Нинди срлрне укымак кирк? Моны сайлый белерг, тнкыйть булмаса, ммкин тгелдер. Чнки аар яхшы рисал табу бтенлй борчак басуы стенд бер билгелнгн борчакны табу кадр читендер. Ул ср, мслн, ун ел кадр ни лкте шуны укып, зиенен трле-трле рвешт язылган файдасыз рисаллрне мфмнрен 93 урынлаштырса, мондин со аар бер файдалы рисал очраса да, ул аны мгънсен й бтенлй аламас, й ичнрсг д татбикъ ит 94 алмас. гр бер рисалне укып та тиз ген тнкыйтен д табып алса, аар бик уай буладыр.
93
Мфм – мгън.
94
Татбикъ ит – яраштыру.
– срг бя бирчедн д зур зерлек талп ител.
Г. Т. Тнкыйть итчене д кем очрады шул булуы тагы ярамыйдыр. Мнткыйд булыр чен, лбтт, злре д дбият галменд кп ат уйнаткан трибле в хлаклы адм булуы матлубтыр 95 .
– Трле тнкыйтьчелр була: снгать еле кебек илам табып, фнни нигезд фикер йртчелр д, башка дби жанрларда алдыра алмыйча, тен сытучан «белгеч»к верелгннре д… Ачы триб раслаганча, тнкыйтьл иел, бял авыррак. Бернинди эш крстмгн килеш тнкыйтьк алынучылар да байтак. Алар теге яки бу срне йтерсе хата табар чен ген укый. Сез мен мондый мттнкыйтьчелрг ничек мргать итр идегез?
95
Матлуб – талп ител.
Г. Т. Ярый, язучылар, сезнеч, начар м яраксыз кешелр булсын, лкин сез зегез миллтк нрс эшлдегез? Миллтне хзергесе м килчге чен файдалы ччм яки тезм берр нрсгез бармы? Крстегез, бер тапкыр тикшереп карыйк та, башкаларны язганнары бтенлй ташлансын, онытылсын.
– Трледн-трле сбплр аркасында зара тнкыйть итеш олпат диплр арасында да башланып китчн. Шулай тгелме?
Г. Т. Яхшы инде… берсе барлык язганымны читк себереп ткмс.
– Кемнрне кзд тотасыз?
Г. Т. Берсе бар, дустым минем, рбер сзе ткен кылыч: ил тегермнен кр д: «А, суы юк!» – дип куя; су тегермнен кр д: «Пар, буы юк», – дип куя. Ул тота ат койрыгын да: «Бу – озын сач!» – дип куя. «Тик ниг башта тгел, тнкыйтьк мохта!» – дип куя…
– Блем чен гафу итегез, сез ошбу сзлрне леге д баягы Габдидн, ягъни Галиман Ибраимовтан зр клеп йтсез бит. Яндн уйлап куясы, сезне арадагы мгълм низаг шактый тирнерг лгергн икн.
Г. Т. Исеез китмсен… Миллт зе аерыр.
– Кабатлап йтм, трлеч тнкыйть итлр кзтел. н Зариф Бширине «Чкеч» журналында басылып чыккан памфлет яки фельетоннарында Габдулла Тукай шигъриятене дрсен тшергн тупас кинаялр шактый очрый. Ул хтта шагыйрьлегегезг зенч шик белдереп, сезне тремче итеп кен крстерг тели. Язышкан газетагыз «л-ислах»ны да «юл уаеннан» тнкыйтьлрг лгер, диплр Фатих мирхан белн Галисгар Камалга да элг. зегез нинди карашта торасыз, мондый тотрыксыз язмаларны авторына нигезле авап бирелерг тиешме?
Г. Т. з гаебен зе белгндер ле… Калсынчы – шундай юк белн; борча атмак клкедер тау-таш ватарлык туп белн… Юкмыни, язса, югары нрслр?
– Сезг мгълм булганча, «Шура» журналыны 1911 елгы 18 нче санында шагыйрь Сгыйть Снчлйне бер рецензиясе басылып чыккан. «Сгыйд Вкъкас» тхллсе белн бирелгн леге тнкыйть мкалсенд сезне «Мияубик» исемле шигырегез, нигезд, уай бя ала. Табигый ки, анда срне итешсезлеклре д санап тел, атап йткнд, кайбер рифмаларны оешып бетмвен игътибар юнлтел.
Г. Т. Сгъде Вкъкас фнде… ике юллы татар шигыренд бер юлны ахыргы сзе «нрсг» булып, икенчесене ахыры «мсьл» булуын взне шигырь теннн дрест крми… Кагыйд астына ыярдай «Кавагыйде лисан» – «Теория словесности» мйданга килмгн булса да, мин «нрсг» белн «мсьл»не взен булырга яраганлыгын дгъва итмен… ичбер шагыйрь, шигырене бер юлы ахырын «такмак» дип язгач та, калмен колагына кыстырып, мич арасыннан кыштыр-кыштыр «шакмак» эзлп йрерг мбр тгелдер. Шулай ук… бер юл ахырын «сукмак» дип туктаткач та, йалдына чыгып, «тукмак» эзлрг бурычлы тгелдер. Такылдамак белн тезм сз сйлмк икесе башка-башка булырга кирк.
– ле ген сз уаеннан телг алынган дбият теориясе калмдш дустыгыз Фатих мирханны да леп иткн бугай.
Г. Т. Ф. . кптн бирле «Теория словесности» язып маташа. Мин д аар шул эшт азрак файдалы булмакчы булам. Шулай итеп, иклп, блки, шигырь взеннре хакында бер кагыйд в тртип чыгармабызмы дип торабыз.
– Бераз гына читкрк киттек шикелле, тнкыйть хллре хакында сйлш идек. Сезне срлрне бялрг омтылып язылган ртрле мкаллрд гадел-риясыз рвешт хкем йртлр д чагылыш таба. Дрес, кара буяу стенлек алганнары вакыт-вакыт кбеп т китдер. Сез тнкыйтьчелрг пклмисездер бит?
Г. Т. Пйгамбреез: «Каилел хакка в лу кян мрра», – димештер.
– Безне телг кчергч, болайрак килеп чыга: «Ачы булса да, туры йт».
Г. Т. Бу – хак.
– Чнечкеле сз йт мсьлсенд зегез д кимен куймыйсыз. Мслн, «Ялт-йолт» журналыны 1912 елгы 31 нче санында днья кргн «Былтырны хисабы»нда язучылык белн шгыльлнгн Шриф Саттаровка «татар ене» кагылуы турында клеп язасыз…
Г. Т. леге фнде, кздн бирле котырып, «Татар халкы», «Татар кызы», «Татар бреге», «Татар квеше», «Татар катыгы», «Татар мгезе» исемнренд кн саен диярлек лл никадр чплр бастырып, китап кибетлрен бтенлй шуны белн тутырды. Мондый кешелрне «сары йорт»ка ябалар ябуын, лкин бер те бар: бу кадр р китабын татарны бер нрссе белн исемлгн, зенч миллтче бер мннне япканда да, «Татар диванахансе»н ябарга кирк. Ул ис… безд юк. Ни эшлисе? Ирект йри шул!