Tabutun bas trfind sakit , dinmz dayanan m"ugnni, SSRI Xalq artisti Alla Puqacova birdn bu s"ukutu pozaraq b"oy"uk v dahi M"usl"um Maqomayevl bagli "urk s"ozlrini dil derkir:

“Bu, b"ut"un xalq "uc"un b"oy"uk itkidi. sasn d, onu sevn insanlar "uc"un. Bzn deyirlr ki, "oz"un "uc"un qiblgah yaratma, ancaq mn 14 yasim olanda onu yaratdim. Bilmirm, M"usl"um Mhmmd oglu mnim snmim olmasaydi, mnim taleyim nec olacaqdi? Mnim bir arzum var idi, onunla tanis olmaq. Mn hr sey edirdim: oxuyurdum, calisirdim ki, birc o, mnim varligimi bilsin. Bu, xosbxtliyi Allah mn nsib etdi, hmcinin, bu g"unk"u agri v acini… Mn yalniz bir sey haqqinda heyifsilnirm, hyatda olarkn onunla birlikd oxumadim. Mn minm ki, basqa hyat m"ovcuddu. Fikirlsirm ki, biz m"utlq bir yerd, hl, oxuyacagiq…”

Mrasimd istirak ednlrin hamisi pessindn v kimliyindn asili olmayaraq M"usl"um Maqomayevin nadir bir sxsiyyt, g"orkmli musiqici, tkrarolunmaz insan olmasindan "urk dolusu danisirdi, agri-acisini b"ol"us"urd"u, cox heyifsilnirdi… Hmis m"ohtsm v tmtraqli g"or"unn, gurultulu alqislara sahidlik edn Pyotr Ilic Caykovski adina Moskva Konsert Zali bu gun matm qrq olmusdu. Bu, zaman mikrofona yaxinlasan Iosif Kabzon bir anliq bu, s"ukutu pozdu v dedi:

“Bu g"un, bizim hr birimiz M"usl"um"un qarsisinda "oz gunahini basa d"us"ur. Biz bilirdik o, xstdi v tnhaliqdan ziyyt ckir. Ancaq onun hyatini uzatmaq "uc"un hec n etmdik. Indi onu bizdn aparirlar, lakin onun irsi-ss yazilari biz miras qalir. Musiqid vahid "olc"u mexanizmi m"ovcuddu: M"usl"um . Qoy hr ks "oz"un"u onunla m"uqayis etsin.”

M"usl"um Maqomayevl vida zamani “Orfey” onun axirinci mahnisi oldu. Butun zal ayaga qalxmisdi! N vaxt ki, m"ugnninin tabutunu, onun nsini tntnli surtd meydan il aparirdilar, prstiskarlari onu alqis sdalari, qisqiriqlari il “ bravo ”, -deyrk, -m"usayit edirdi, yola salirdi.

Tkrarolunmaz M"usl"um Maqomayevl vida mrasimi g"un"u Moskva shr metropolitenind m"ugnninin: “Noktyurn”, “Hr sey "uc"un sn minntdaram”, “Azrbaycan”, “Qaranliq gec”, “Melodiya”, “ Bella, cao”, “bdi sonsuzluq”, “Buhenvald harayi”, “Mnim sevgim melodiyadi ”, “Pitersayagi”, “Salamat qal, Baki” v basqa musiqi srlri sslndirilirdi.

Bu g"un, janrindan asili olmayaraq onun ifasinda ekran v efirdn sslnn hr bir ngm vvlki illrd oldugu kimi "urklri riqqt gtirir, k"on"ullri canlandirir, insanlara mlhm, xos tss"urat bxs edir, eyni zamanda M"usl"um"un yoxlugu onlari "uz"ur v agridir. Inaniriq ki, M"usl"um Maqomayevi sevn coxsayli yasli nslin n"umayndlri hmin konsertlri b"oy"uk mhbbt v sevgi il xatirlayirlar. C"unki opera, estrada, neopolitan, romans, caz v vokal sntinin tkrarolunmaz ifacisinin hr bir konserti zamaninda b"oy"uk hval ruhiyyy, bayrama sbb olurdu, sanki bu, konsertlr bir el snliyin cevrilirdi.

Ola bilsin oxucu auditoriyasinda ellri tapilsin ki, mnim M"usl"um Maqomayevin adinin v soyadinin qarsisinda tez-tez isltdiyim b"oy"uk, dahi, mshur, g"orkmli v sair bunlara oxsar y"uksk epitet v ya bdii tyinlri d"uzg"un anlamasin, basa d"usmsin v buna daxili etirazini bildirsin, qiyabi "usyan etsin . Bunun m"umk"un olacagini vvlcdn bilrk oxuculara s"oylmk istyirm ki, M"usl"um Maqomayev bu, adlara layiq sxsiyyt idi, c"unki o, bu adlari halal zhmti, istedadi v tamasaciya, dinlyiciy olan sonsuz mhbbti v sevgisi il qazanmisdi.

M"usl"um Maqomayevin adi onun doguldugu, boya-basa catdigi, thsil aldigi v prvazlanib d"unyaya ucdugu f"usunkar , m"ohtsm, qdim, dogma, g"ozl Baki shri, "umumiyytl, Azrbaycan v Azrbaycan xalqi il daima bagli olmus v qosa sslnmisdi. Hr "uc adi: Azrbaycan, Baki, M"usl"um biri-birindn ayriliqda anlamaq, basa d"usmk qeyri- m"umk"und"u. Bstkarin Nbi Xzrinin v Sergey Yeseninin m"uvafiq olaraq yazdiqlari “Azrbaycan” v “Salamat qal, Baki!” seirlrin hsr etdiyi mahnilar, s"ozs"uz ki, fikirlrimin tsdiqi, isbati v tntnsi kimi qbul olunmalidi. “Azrbaycan” mahnisi m"ugnninin vizit vsiqsi, “Salamat qal, Baki!” mahnisi is zil qaranliq bir gecd parlaq msl kimi yanan b"oy"uk bir "uryin son akkordu idi. Onun coxsayli prstiskarlari arasinda m"ugnninin babasini, b"oy"uk s"ohrtl adini dasidigi-bstkar, dirijor, pianocu bd"ul M"usl"um Maq"umayevi tanim"ukmasim. Mhz, bu realliqdan cixis edrk calisacagam ki, M"usl"um Maqomayevin hyat v yaradiciligini ks etdirn bu, monoqrafiyada maqomayevlr ailsi haqqinda, imkanim daxilind, daha genis v trafli, tfrr"uatli, yigcam v m"ufssl mlumat verim.

M"ustsna v f"ovqlad hal olaraq, demk m"umk"und"u ki, parlaq ulduza cevriln M"usl"um Maqomayevin real v hqiqi istedadi, zkasi v qabiliyyti xalqi, tamasacilari, onu sevnlri bu g"un, ecazkar ssinin cazibsi il televiziya, radio, maqnitofon, komp"uter qarsisina toplaya bilir.

Azrbaycanda, o c"umldn kecmis Sovet Ittifaqinda, hmcinin, d"unya opera v estrada janrinda cox az adam tapila bilr ki, M"usl"um Maqomayev kimi mshur olsun v hec olmasa, n azindan, onunla rqabt aparmaq iqtidarinda yasasin. Mftunedici, czbedici bariton ssi, y"uksk ifa texnikasi, x"ususi geyimi, artistlik v shn mharti, liderlik bacarigi, smimi sxavti v tkrarolunmaz tbss"um"u il qirx bes ildn artiq bir zaman rzind milyonlarin "uryini fth edn v bu g"un d, "oz effektini, dyrini qoruyub saxlayan basqa bir m"ugnni tanimiram. M"ugnninin diapazon imkanlari m"ustsna drcd, qeyri-adi formada o qdr genis idi ki, M"usl"um asanliqla operadan m"uzikl qdr, siyasilsmis mahnilardan uzaq olmaq srti il, SSRI, Azrbaycan, Rusiya v xarici bstkararin vokal srlrin m"uracit edirdi, hamisinin "ohdsindn d b"oy"uk ustaliqla, mhartl v bacariqla glirdi.

Tqribn iyirmi yasinda, 1962-ci ild, Finlandiyanin paytaxti Helsinki shrind keciriln “"Umumd"unya Gnclrinin” mahni festivalinda snt d"unyasina ilk k"ovrk addimlarini ataraq start vern v daima y"uksln xtt "uzr Olimp dogru inamla irlilyn M"usl"um Maqomayev "omr"un"un sonuna qdr enisin n oldugunu hiss etmdi, ksin, b"ut"un qirx bes or zirvd yasadi. O, b"oy"uk dqiqlikl yerin baglanan v dinamik q"uvvy malik olan saat yayini xatirladirdi. Yarim sr yaxin davam edn bu, marafon yarisinda o, ckinmdi, ona qarsi olan haqsizliqlara , ctinliklr, paxilliqlara, bir s"ozl , hyatin m"uxtlif v b"ut"un neqativ kataklizmlrin srfl sin gr bildi, hmis coxsayli prstiskarlarinin qiblgahi, b"ut"u, snmi olmagi bacardi. Fransiz dibi Qustav Flober demisdi: “B"ut, snm toxunmaq olmaz, ks tqdird, onun zri sizin linizd olacaqdi”. Bu mnada, M"usl"um Maqomayev cox xosbxt insan idi. Onun hyatda qazandigi s"ohrt, mshurluq, ecazkar bariton ss, tbii xarici g"orkm, coxsayli qadin prstiskarlarin mhbbti, g"ul-cick yagisi bir coxlarinda, bel, bir tsvv"ur, bel, bir qiciq yaradirdi ki, guya o, yasindan b"oy"ukd"u… Ancaq m"ustsna hal olaraq siftin sisirtm drcsin m"uracit etmdn, tam minlikl dey bilrm ki, M"usl"um Maqomayev sadc olaraq bizim planetdn deyildi. Onun ssi ecazkar oldugu kimi, onun "oz"u d, qeybdn gln v yenidn ora qayidan bir m"uqddsi xatirladirdi. Mn, bu fikirimd yanilmiram…