M"usl"um Maqomayevd olan istedad, zka, qabiliyyt hr deyn bir adamda cmlnmir. S"oz"un hqiqi mnasinda, hrtrfli inkisaf edn bu, sxsiyyt insanlara qarsi bir o qdr mehriban, xosxasiyyt, old diqqtli, k"omk li uzadan v tliubi. Babasinin yolunu davam etdirmk arzusunda olan M"usl"um Maqomayev yalniz bunlarla kifaytlnmdi… O, ninki bstkar, m"ugnni, pianocu oldu, o hm d g"ozl firca ustasi, y"uksk sviyyli aktyor, g"orkmli nasir kimi tarixd iz qoydu, adini qizil hrflrl mdniyyt, incsnt salnamsin yazdirdi .

Sovet erasinin mshur, taninmis v g"orkmli insnt xadimi Innokenti Mixaylovic Smoktunovski zamaninda m"ugnni "uc"un xosagln, "uryyatan, frhli fikir s"oyldi:

“M"usl"um Maqomayev birdn, drhal mshurluq qazandi. Bu, cox b"oy"uk s"ohrtdi v uzun m"uddtlidi… Mn hmis onun "uc"un darixiram v sbirsizlikl yeni g"or"uslri g"ozlyirm. G"ozlyirm esidim v g"or"um ki, "oz"un"un coxsayli prstiskarlari "uc"un bu, tc"ubl"u, nadir istedad v zka sahibi yeni n gtirckdi.”

min olmaq istyirm ki, oxucu auditoriyasi d"unyas"ohrtli m"ugnni il olan qiyabi g"or"usdn v bu, tanisliqdan razi qalacaq, onun haqqinda bilmdiyi bir cox mqamlari "oz"u "uc"un ksf v ixtira edck, tkrarolunmaz M"usl"um Maqomayevl dialoqa girck, zatn onun melodiyalarini yaddasinda sslndirck , z"um-z"um edck, bu, nadir insana bir daha qulaq asmaq mqsdi il onun lent yazilarina, vallarina, l"ovhciklrin, hmcinin, Internet portallarina m"uracit edckdi, b"oy"uk v dahi sntkarin ruhunu yad edrk ruhuna dualar oxuyacaqdi.

BIRINCI FSIL

BDIYYT QOVUSAN SOYAD…

Artiq oxucu s"ohbtin hansi soyaddan getdiyini tsvv"ur"und canlandirmaga baslayir. ks tqdird, bu basa d"us"uln olmazdi. C"unki Azrbaycanda “Sah Ismayil” v “Nrgiz” operalarinin m"ullifini v Azrbaycan D"ovlt Filarmoniyasinin kimin adini dasidigini hami yaxsi bilir. Bu, soyad hyatin b"ut"un kesmkesli mrhllrindn m"uvffqiyytl kecrk zirvy dogru inamla addimlamis v y"ukskliklri fth ed bilmisdi. Inamla qeyd etmk olar ki, bu, yol biz g"or"und"uy"u qdr hamar v rahat olmayibdi, ancaq xos tss"uratlarla cox zngin olmusdu. Nec deyrlr, hr yolun, hm enisi, hm d yoxusu olur. Maqomayev soyadi, s"ozs"uz ki, burda istisna tskil ed bilmzdi.

vvlc oxucu auditoriyasina bu soyadin hardan start g"ot"urmsi, onun kecdiyi cografi mkanlar v l"ovbr saldigi yer haqqqinda qisaca mlumat vermk, onun tarixini nql etmrk ye minlikl s"oylmk olar ki, Cecenistanin K"ohn Ataq kndi oxucuya nyi is xatirlamaq "uc"un "onmli v hmiyytli deyil v "oz"u haqasqinda tariiya msrlumatdan he baqatdan. "Umumiyytl, bu kndin adi toponim v ensiklopediyalar istisna olunmaqla basqa yerlrd yoxdu. Odur ki, msly ardicilliqla yanasmaq daha effektli v daha mqsduygun hesab oluna bilr. Zamaninda K"ohn Ataq kndind silah d"uzldn dmirci Mhmmdin ailsind "uc oglan v "uc qiz usagi d"unyaya g"oz acmisdi. Ailnin b"oy"uk oglu Malik hec bir musiqi thsili almadan bu pes il msgul olmaq qrarina glmisdi. B"oy"uk qardasin qabiliyyti, istedadi v musiqi bacarigi kicik qardasa, bd"ul- M"usl"um d sirat etmisdi v "oz m"usbt tsirini ona da g"ostrmisdi, bir s"ozl , Malik bd"ul- M"usl"um Maqomayevin ilk musiqi m"ullimi kimi tarix d"us"ur, gr bel, -demk, -m"umk"uns .

Cox kecmir ki, bu yol bd"ul- M"usl"um"u yaltin mrkzi hesab olunan Qrozni shrin, musiqi thsil almaga gtirib cixarir. Burda, daha da kamillsn v bir nec musiqi altind srbst ifa etmyi "oyrnn gnc Maqomayev o zaman Zaqafqaziyada cox mshur v yegan thsil ocagi hesab olunan Qori M"ullimlr Seminariyasina "uz tutur. Qori seminariyasi "oz"un"un kitabxanasi, konsert zali, orkestri, y"uksk sviyyli, taninmis peskar pedaqoqlari il zamaninin sayilib-seciln thsil mrkzi idi. Seminariyada rus, g"urc"u v azrbaycanli pedaqoqlar drs verirdilr. Sonralar Azrbaycan dbiyyati v mdniyytinin g"orkmli diblri olaraq tarix adlarini yazdiran: S"uleyman Sani Axundov, Firidun by K"ocrli, Clil Mmmdquluzad, Sultan Mcid Qnizad, "Uzeyir by Hacibyli, bd"ul- M"usl"um Maqomayev v bir cox basqalari Qori M"ullimlr Seminariyasinin mzunlari olmusdular. Seminariyada m"ukmml thsil alan bd"ul- M"usl"um ona veriln diplom-g"ondrisl vvlc Zaqafqaziyanin bir nec kndind qisa m"uddt m"ullim islyir. Daha sonra o, Azrbaycanin dilbr guslrindn biri, gozl Lnkran shrin musiqi m"ullimi kimi faliyyt gostrmy glir.

"Oz calisqanligi, bacarigi, istedadi, istiqanligi v xos manerasi il qisa zaman rzind o, yerli hali il qaynayib qarisir. hali il aralarinda yaranan xos v isti m"unasibtlr bu gnci daha b"oy"uk islr g"ormy s"ovq edir. Bir m"uddt kecdikdn sonra bd"ul-M"usl"um Tiflis M"ullimlr Institutuna imtahan verir v bu thsil ocagina daxil olur. Institutu m"uvffqiyytl basa vuran gnc m"ullim 1911-ci ild ailsi il birlikd Baki shrin glir v birdflik burda mskunlasir. M"uxtlif musiqi v dram teatrlarinda gah solist, gah dirijor, gah da musiqi trtibatcisi kimi islyn bd"ul- M"usl"um getdikc daha da p"uxtlsir, musiqi ictimaiyyti arasinda kifayt qdr taninir v musiqi srlri yazmaga baslayir. Bu zaman rzind o, opera, pomans, rapsodiya, mars v basqa janrlarda musiqi srlri rsy gtirir v yavas-yavas mshurlasir.

bd"ul-M"usl"um v Baydag"ul xanimin (bd"ul-M"usl"um"un hyat yoldasi: -C.P.) birg nigahdan iki oglan "ovladi d"unyaya glir. Onlar b"oy"uk oglani Cmalddin (1910), kicik "ovladlarini is Mhmmd (1916) adlandirirlar. bd"ul-M"usl"um hyatinin n parlaq caginda, "omr"un"un cicklnn d"ovr"und tez yayilan v hmin d"ovrd m"ualicsi m"umk"un olmayan vrm xstliyindn (1937) 52 yasinda vfat edir. Baba Maqomayevin d"unyasini dyismsindn d"ord il sonra II D"unya m"uharibsi baslayir. Onun kicik oglu Mhmmd k"on"ull"u olaraq m"uhariby yollanir v hmin savaslarin birind qhrmancasina (1945) hlak olur. B"oy"uk oglu Cmalddin is d"ovlt islrind calisir, siyasi, ictimai-d"ovlt xadimi kimi m"uh"um vziflrd faliyyt gostrir v altmilas yirvidyasfaryin. Bu, soyadin yegan davamcisi, babasi bd"ul-M"usl"um"un srfin ailsi trfindn M"usl"um adi veriln gnc oglan sonradan bstkar, pianocu olmaqla brabr, hm d bariton ssi il tkrarolunmaz m"ugnniy opera, romans, estrada, caz, neopolitan , vokal musiqilrinin mahir ifacisina cevrilir.

Bu, soyadin M"uslimdn sonra, lbtt, musiqi baximindan, davamcisinin olub v ya olmayacagini glck zaman gostrckdi. Belki, onun soyadini dasiyan ana bir qardasi Yura, bacisi Tanya v hal-hazirda Amerika Birlsmis Statlarinin San-Fransisko shrind yasayan qizi Marina v nvsi. Hec kim sirr deyil ki, hmyerlimiz zrif cinsin n"umayndlri trfindn hmis b"oy"uk sevgi v mhbbtl qarsilanibdi. Bu, tkzibolunmaz faktdi v istisna tskil etmir. C"unki taninmis insanlar haqqinda cmiyytd m"uxtlif s"oz-s"ohbtlr, mist uydurmalari , dedi-qodular, ail tarixclri hmis olub v olmaqda davam edir, ancaq bunlarin hamisi, hec d hqiqti ks etdirmir. Hyatda bir nec df ail quran v kifayt qdr esq macralari yasayan M"usl"um Maqomayevin musiqi davamcisinin olmamasi, n azindan, hr ksds"u tsi.