Мы прыйшлі зарана. Аўкцыянера яшчэ не было. Я корпаўся ў рэчах на двары і ўбачыў некалькі кніг — зачытаныя танныя экземпляры грэчаскіх і лацінскіх класікаў з заўвагамі на палях. На выцвілых зашмальцаваных старонках цяпер былі не вершы Гарацыя ці песні Анакрэона — на іх быў крык беднасці і бездапаможнасці страчанага жыцця. Уладару гэтых кніг яны да апошняга моманту былі прытулкам, ён іх бярог, колькі мог, а той, хто здаў іх сюды, дайшоў да ручкі.

Кёстэр з-за маёй спіны глянуў на кнігі.

— Сумна бачыць такое, праўда?

Я кіўнуў галавой і паказаў на іншыя рэчы.

— І гэта таксама, Ота. Дзеля забавы табурэткі і буфеты сюды чалавек не пацягне.

Мы пайшлі да машыны, якая стаяла ў кутку двара. Лак аблез і выцвіў, але машына была чыстая, нават пад крыламі. Прысадзісты чалавек з шырокімі далонямі стаяў непадалёк і тупа глядзеў на нас.

— Ты ўжо агледзеў машыну як след? — спытаў я Кёстэра.

— Учора яшчэ, — адказаў ён. — Даволі старая, але беззаганна дагледжаная.

Я кіўнуў.

— Відаць, што так. Машыну мылі сёння раніцай, Ота. Аўкцыёншчык, пэўна ж, гэтага не рабіў.

Кёстэр пахітаў галавой і зірнуў на прысадзістага.

— Гэта, відаць, гаспадар. Ён і ўчора стаяў тут і выціраў машыну.

— Д'ябальшчына, — сказаў я. — Ён падобны да сабакі, які трапіў пад колы.

Праз двор да машыны падышоў малады чалавек. Ён быў у паліто з поясам і меў да непрыемнасці фарсісты выгляд.

— Гэта, відаць, і ёсць тая калымага, — сказаў ён, звяртаючыся не то да нас, не то да таго мужчыны, і пастукаў гачкай па капоце. Я ўбачыў, як у вачах у гаспадара ўспыхнула непрыязнасць.

— Нічога, нічога, — велікадушна апраўдаўся ўладар пояса. — Лак усё роўна ўжо нікуды не варты. Ганарыстая ламачына. Ёй месца ў музеі, ці не так? — Ён магутна засмяяўся са свайго жарту і глянуў на нас, чакаючы адабрэння. Мы не падтрымалі яго смеху. Ён звярнуўся да гаспадара:

— Што вы хочаце за бабулю?

Чалавек моўчкі пракаўтнуў.

— Як за металалом, так? — балбатаў хлапец у цудоўным настроі. Ён зноў павярнуўся да нас.

— Паны таксама зацікавіліся? — І прыцішаным голасам: — Мы маглі б згаварыцца. Вытаргаваць машыну за бясцэнак, а барыш падзяліць. Навошта гэтым людзям даваць дармавыя грошы! Дарэчы: Гвіда Ціс з фірмы «Аўгека».

Ён крутнуў сваю гачку і з даверлівай перавагай падміргнуў нам.

«Для гэтага дваццаціпяцігадовага смаўжа няма ніякіх тайнаў», — падумаў я са злосцю. Мне шкада было чалавека, што стаяў каля машыны, і я сказаў:

— Вам бы мець іншае прозвішча, а не Ціс.

— Магчыма, — згадзіўся ён, усцешаны. Відаць было, што ён прывык да кампліментаў за спрыт.

— Вядома, — працягваў я. — Вам лепш было б звацца Смаркач. Гвіда Смаркач.

Ён адхіснуўся.

— Ну, пэўна, — нарэшце вымавіў ён. — Два на аднаго…

— Калі на тое, — сказаў я, — я пайду з вамі адзін. Куды захочаце.

— Дзякую, — адказаў Гвіда холадна. — Шчыра дзякую! — і падаўся ад нас.

Прысадзісты мужчына з засмучаным тварам стаяў, быццам яго нічога не тычылася, і, утаропіўшыся, глядзеў на машыну.

— Не будзем купляць яе, Ота, — сказаў я.

— Тады яе купіць браняносец Гвіда, — запярэчыў Кёстэр. — Мы не зможам дапамагчы чалавеку.

— І праўда, — сказаў я. — І ўсё ж — нешта тут не так.

— А дзе сёння ўсё так, Робі? Павер мне: для чалавека нават лепш, што мы тут. Магчыма, дзякуючы гэтаму ён атрымае за машыну крыху больш. Але я абяцаю табе: калі браняносец не дасць першую цану, я змоўчу таксама.

Прыйшоў аўкцыёншчык. Ён спяшаўся, відаць, у яго было шмат спраў. Кожны дзень праходзіла дзесятак аўкцыёнаў. Лёгка жэстыкулюючы, ён пачаў аўкцыён вартых жалю рэчаў. У яго быў жалезны гумар і дзелавітасць чалавека, які кожны дзень мае справу з беднасцю, прычым яго самога яна ніколькі не кранае.

Рэчы прадаваліся за грашы. Некалькі перакупшчыкаў забралі амаль усё. Яны нібы нехаця толькі падымалі палец, сустракаючыся з позіркам аўкцыёншчыка, або хіталі галавой. Але за позіркам аўкцыёншчыка час ад часу сачыла і яшчэ адна пара вачэй… вочы на зняможаным твары пазіралі на пальцы перакупшчыкаў, як на знак божы — з надзеяй і страхам. На таксі заявілі цану тры чалавекі, і першы сярод іх — Гвіда: трыста марак. Смехатворная цана. Падышоў бліжэй прысадзісты чалавек. Ён нешта бязгучна шаптаў. Здавалася, што ён хоча прапанаваць сваю цану. Але рука апусцілася. Ён адступіў назад.

Наступная цана — чатырыста марак. Гвіда пайшоў на чатырыста пяцьдзесят. Узнікла паўза.

Аўкцыёншчык пазіраў па баках.

— Хто больш? Раз… два…

Гаспадар таксі стаяў з шырока адкрытымі вачамі і паніклай галавой. Здавалася, што ён чакае ўдару па галаве.

— Тысяча, — сказаў Кёстэр.

Я зірнуў на яго.

— Яна вартая трох, — прамармытаў ён. — Не магу глядзець, як мардуюць чалавека…

Гвіда рабіў нам адчайныя знакі. Ён забыўся на «Смаркача» — справа была важней.