— Цяжка, — пагадзіўся я.

Косця ўважліва паглядзеў на мяне.

— Талерка, ты быццам горкай цыбулі наеўся. Нейкі не такі, як заўсёды. Зноў непрыемнасці ў сям'і?

— Яшчэ якія! — прызнаўся я.

Косця сеў на канапу, закінуў нагу на нагу.

— Расказвай. Я тваю бяду адною рукой развяду. Я расказаў Косцю ўсё па парадку, пачынаючы з пасяджэння.

— Не, Максім, — сказаў Косця, выслухаўшы ўсё Цярпліва, — лепей у другі раз падумаем. Галава сёння трашчыць, ніводная думка не затрымліваецца. Мабыць, перавучыўся. Пайшлі на балкон, клеткі пакажу.

Косцевы клеткі мяне ані не цікавілі. Я зразумеў, што дарэмна спадзяваўся. Косця мне не дапаможа. І ніхто не дапаможа. Заставалася адно: прызнацца тату, што схлусіў. Тата цяпер, напэўна, адпачывае.

Ен вельмі задаволены, што я нарэшце выправіўся. І мама радуецца. Размаўляюць, смяюцца…

Не, пакуль не трэба прызнавацца. Прызнаюся пасля. Няхай хоць некалькі дзён парадуюцца. А я за гэтыя дні выпраўлюся, абавязкова выпраўлюся. Папрашу Косцю, каб у суботу па роднай мове пацёрку паставіў. Павінен паставіць. Будзе ж у суботу настаўнікам. Будзе? А калі, напрыклад, захварэе? Што тады? Тады, вядома, дома застанецца. Тады я буду настаўнікам. Няхай ідзе тата на ўрок.

— Косця, — усхвалявана прагаварыў я, — захварэй у суботу.

Косця аж шыю выцягнуў.

— Што-о-о?

— Захварэй. Сам казаў, што галава трашчыць. Усяго на адзін дзень захварэй. На суботу. Ты не хвалюйся. Я скажу Валянціне Іванаўне, што табе кепска. Скажу, што за цябе ўрок правяду. Я «Лексіку» на памяць вывучу. Не верыш? Захварэй, калі ласка!.. Ніхто не здагадаецца, што мы дамовіліся.

— А мама?

— А ты кашляй. Скажы, што ангіна ў цябе. Косця, захварэй, калі ласка!

— Не магу.

Як яго пераканаць?

— Косця, ты абавязкова амонімы з антонімамі пераблытаеш. Аднакласнікі на смех падымуць.

— Не магу.

— Косця, я табе цукерак куплю.

— Не магу. Вось упарты!

— Косця, памятаеш, як ты мяне ў аўтобусе пад сядзенне пасадзіў? Я нікому не сказаў, што дамаўляліся разам у Гродна ехаць. А ты на адзін дзень не хочаш захварэць.

І Косця задумаўся…

— Добра. Захварэю. Угаварыў. Вучы «Лексіку». Каб на памяць ведаў. Сёння ж пачынай вучыць.

Нават не падзякаваўшы Косцю, я хуценька пабег дамоў. Адклад не ідзе ў лад.

Узяў падручнік, разгарнуў і пачаў чытаць: «Лексіка — гэта ўсе словы нашай мовы, яе слоўнікавы склад. Слова «лексіка» паходзіць ад грэчаскага «лексіс» — «слова».

Цікава… Даволі-такі цікава. Выходзіць, слова «лексіка» да нас прыйшло ажно з Грэцыі. Выходзіць, мы яго ўзялі ў грэкаў, пазычылі. У граматыцы такія словы называюцца запазычанымі. Вельмі цікава. Пазычылі… Але ж пазычанае трэба аддаваць. Цікава…

Я заплюшчыў вочы і ўявіў грэка — чарнявага, барадатага, з вялікім мяшком за спінаю, які нібыта прыехаў да нас у школу, каб забраць слова «лексіка». «Аддавайце маё слова! — крычыць. — Даўно-даўно вы яго пазычылі ў нас. Пара аддаваць!» І мех настаўляе, каб слова туды ўпіхнуць. А яму, гэтаму слову, не хочацца ў тую далёкую Грэцыю ехаць, у нас яму даспадобы, прыжылося яно тут, з іншымі словамі пасябравала. Затаілася ў падручніку, не варухнецца. Працягнуў грэк руку, каб адтуль яго забраць, а яно — скок, і ў другі падручнік пераскочыла. Там схавалася. А грэк хітры, заўважыў, што схавалася, туды руку цягне. Слова — скок, і ў трэці падручнік пераскочыла. Яшчэ і смяецца з грэка: «Дарма стараешся, дзядзька, не зловіш, хутканогае я, нездарма пра мяне кажуць: крылаў не маю, а хутка лятаю». Стаміўся грэк, закінуў мяшок за плечы і пайшоў прэч…

Я расплюшчыў вочы, пачаў далей гартаць падручнік. І ведаеце, захапіўся, чытаючы. Так захапіўся, што ўсе гэтыя словы, нібы жывыя, мне сталі. А можа, і сапраўды яны жывыя — кожнае са сваім характарам, з нейкай хітрынкаю? Вось як гэтыя, што загадку складаюць: туды рог, сюды рог, пасярод нібы пірог, а сама напхана пухам і ў мяне ляжыць пад вухам. Хіба не маюць гэтыя словы свайго характару? Хітрыя яны. Так спрытна адно да аднаго дастасаваліся, што адгадку іхнюю не адразу знойдзеш. А адгадка тут такая: падушка.

Ну, а калі ўзяць слова «грэбень»? Яго называюць мнагазначным. Грэбень у пеўня, грэбень гары, грэбень, якім расчэсваюцца, — вунь колькі паняццяў яно абазначае. Ну, а «кіт»? Кіт — марская жывёла, і кіт — замазка для акон. Таксама мнагазначнае? Не, напісана, што амонім. А чаму не мнагазначнае? Якая розніца між амонімамі і мнагазначнымі словамі? Нешта не магу дакумекаць. Нялёгка бывае ў характары некаторых слоў разабрацца.

Вось у антонімаў усё зразумела, ніякіх таямніц. «Тоўсты — тонкі», «мяккі — цвёрды». А калі дыялектныя і агульнаўжывальныя словы ўзяць? Калісьці, напэўна, былі сваякамі, а цяпер адчужыліся, паасобку жывуць. Нялёгкі лёс у дыялектных слоў. Прагналі іх з падручнікаў агульнаўжывальныя словы. Цяпер яны хіба толькі ў мастацкай літаратуры жывуць. Неяк шкада іх. Чаму іх прагналі? Ці яны горшыя за агульнаўжывальныя? Па-мойму, не. Вось у падручніках слова «бульба» напісана, а мая бабуля кажа: «картопля». Дык якое з іх на адценні багацейшае? Напэўна, дыялектнае, бабуліна. Яго і ў адзіночным, і ў множным ліку можна паставіць: картопля — картоплі. А слова «бульба» не паставіш у множным ліку. Зборны лік у яго. Зборны… Ні тое ні сёе, як ні рыба ні мяса. Ці яшчэ. Пра маю бабулю нядаўна ў газеце пісалі: «Паштальён Салевіч Марыя Піліпаўна спяшаецца да сваіх чытачоў». Гэта пад яе фотаздымкам такі надпіс быў. Паштальён… А ў вёсцы яе завуць «паштарка». Хіба няправільна? «Паштарка» — жаночага роду, а «паштальён» — гэта болей да мужчынскага падыходзіць. Так, дарма пакрыўдзілі дыялектныя словы. А чаму пакрыўдзілі? Бо нясмелыя яны, не могуць сябе абараніць. Вось фразеалагізмы дык самі любога пакрыўдзяць. Хіба не закране за жывое, калі раптам скажуць табе «бібікі б'еш» ці «прыблудная авечка»?