Паэзія розных гадоў
вернуться

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч
Шрифт:
ІІІ
Вёска, як гной. Прысады вярбовыя, Хмары. Лужыны на раллі. Хто з цябе вырве гнеўнае слова, Волат забіты, што спіць у зямлі?! Мёртвы вятрак, бруд бяздонны на полі, Вецер халодны свішча ў лазе, Каціцца, Каціцца каці-поле, Скача мячом, Як павук паўзе. Шчасця няма пад застрэхамі гэтымі, Дожджык сячэ, на шляхах вада. Бедныя, Бедныя, Бедныя дзеці, Птушкі малыя без крыл, без гнязда! Хто ж тут шчаслівы!?! Змярканне сіняе Ціха сыходзіць на сітнягі... Маці ў сухотах, дзеці пад тынам, Ў яме адзін, у турме другі.

Мастакам

Моны Лізы смяюцца губы, Страсць Бетховена ў гуках пяе... Смерць вартуе тое, што любім, Вырвем любае з рук яе. Каб жыло і нашчадкам спявала, Каб навекі стаяла ў вяках. Рым загінуў ад дзіды вындалаў, - Рым жыве ў Ювенала радках! 

Састарэлы месяц

Затрымаць імкнуся назаўсёды Вось такім, як зараз, вобраз твой З дальняй песняю, з начнымі водамі, З месяцам, што гасне над вадой. Месяц састарэлы памірае, Затрымаць яго, каб ён заўжды Асвятляў твой тварык, дарагая, І ў траве расістыя сляды, Ведаеш, ён сумны, тонкі, белы, Сёння я хачу, каб кожны жыў, І шкадую месяц састарэлы, Што ў хвіліну шчасця нам свяціў. Зоркі тыя ж, а ўвесь час спадаюць. Нехта ў небе, пэўна, ўсё ж сядзіць І дажыўшы месяц разбівае, Каб з асколкаў зорак нарабіць. Папрашу яго, каб ён пакінуў Ў кожны міг, калі са мною ты, Месяц драхлы, месяц светла-сіні, Што няўхільна коціцца ў кусты. 

Яўрэйцы

Шалее сіні бэз над стрэхамі, Бяжыць па ім вятрыска-зыб. Я ўспомніў з ціхаю уцехай Тваіх вачэй біблейскіх глыб. Адбіліся ў іх клубы дыма, На рэках плач і сечаў кроў, Пажар старой тваёй радзімы, Любоў да новых берагоў. Гляджу ў маўклівым захапленні У глыб бяздонных гэтых вод І веру, веру без сумненняў, Што будзе жыць і мой народ. 

Сплятайце рукi!

Браты! Сплятайце рукі! Нас нарадзілі ў свет Не для выбухаў, не для мукі, Не для слёз дзяўчат і кабет, Не на тое, каб мёртвым упасці, Не на тое, каб згнісці ў зямлі, А на тое, каб песню і шчасце Мы нагбом на зямлі пілі. Каб кахалі, каб вершы пісалі, Каб ірвалі верас і дрок, Каб цудоўныя вежы складалі, Што да сонца імкнуцца праз змрок. Вежы светлыя! Вежы любові! Кожны камень няхай пакладзе. Не павінны змяшацца мовы, Як калісьці, у добрых людзей! Хто сказаў, што патрэбныя слёзы? Хто сказаў, што розны наш лёс, І таму, што насы ў нас розныя, Ты павінен разбіць мне нос? Хай ён нюхае лепей кветкі Ці каханай сваёй валасы. Месца хопіць для ўсіх на палетках, І на ўсіх хопіць весняй красы. Гімн яднання. Магутныя гукі Ап'яняюць нас, як віно. Браты! Сплятайце рукі! Шчасце для ўсіх адно. 

Балада пра Вячка, князя людзей простых

Як груганы на трупы з высокае гары Крыжакі наляцелі на вёскі і бары. Няшчасная краіна тры доўгія гады Нагбом хляптала трунак смярцей і злой бяды. Цягнулі па кавалках яе ва ўсе бакі, Загінулі героі і здрадзілі князькі. Агонь любові мужнай у брудных душах згас, Адзін не здрадзіў Вячка, сумленны хлопскі князь. Параненым і слабым яны яго ўзялі, Ў кайданы ногі скулі і ў лагер прывялі. Ад раны, непрытомны, ачнуўся ён тады, Калі былі далёка айчыны гарады. Меў сілы, каб змагацца і з сотняй варагоў, Але шляхі да волі замкнулі для яго. І вырас над палонным закуты ў грозны мур Гохмайстра цытадэла крыжацкі Мар'ёнбург. Паўзе з ракі на замак пранізлівы туман, Крукі круцяцца хмарай над вежай Герэнданск, За брамай маставою, як перадвесце бед, Ўстае Папоўскай вежы злавесны сілуэт... Па вуліцы смярдзючай, дзе скупчанасць і бруд, Вядуць яго на плошчу. А там чакае суд. А ў галаве чамусьці ўстае чырвоны снег, Пажары чорных замкаў ў апошні іх набег... Ў агні наперад з імі ляцелі бітвы дні, Парчу і аксаміты тапталі ў бруд яны. За подзвігі у бітвах супроць крыжацкіх зграй, За мужнасць і за гонар трымай адказ, трымай! Тут, як на браме пекла, магла б пісаць рука: "Пакіньце спадзяванні - адсюль выводзіць кат". Але сканаць пакорным і мяккім, быццам пух, Як бык дурны на бойні, папаўшы пад абух? І просіць перад стратай ён путы развязаць, Каб рукі на імгненне замлелыя размяць. І ў гэты час апошні перад канцом сваім Каня яму прывесці, каб развітацца з ім: "Са мною разам зносіў ён дождж і халады, Насіў мяне на бітву тры доўгія гады, Таптаў нагамі лона сталочанай зямлі". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . І вось каня на плошчу два кнехты прывялі. І Вячка грыву гладзіць, цалуе ў мяккі нос І кажа, кажа сябру пра свой жахлівы лёс: "Мой конь, мой конь, мой любы.  Як будзеш жыць цяпер? Канец лясной свабодзе, мой добры, моцны звер. Ты грэбаваў зямлёю, што слалася ў нагах, Няўжо насіць ты будзеш чужога, варага? Якому не пасуе і назва: "чалавек", Ў якога твар, як пятка, не чырванее век. Не роднае, чужое усё нам тут з табой: Не так, як на Радзіме, кабылы йржуць вясной, Не так гамоняць дрэвы, не так звіняць лугі, Не так куюць падковы для конскае нагі. Дапамажы мне, косю, мой бездыханны труп Не проста дол чакае - ганьба, ганебны слуп". І, выпрастаўшы рукі, меч ката вырваў ён І ссёк дубовы чэрап з крутых яго рамён, І на каня узвіўся, і ў стрэмя горда стаў І зноў для бітвы волю ў апошні час дастаў. Меч бліснуў у паветры над лютаю гурбой. Адзін супроць дзесяткаў -  і ўсё ж не прэнг, а бой! Конь варагоў хапае зубамі і храпіць. Паўсюль пануе пекла і трупы, як снапы. О, лепей дні пакончыць на полі баявым, Ніж век глытаць ў кайданах чужынскіх вогнішч дым! Вось уцякаюць суддзі, вось кроў плыве ракой: "Я ў Мар'енбург з'явіўся і ён на час, ды мой. Пакуль тугія лукі на вежах не звіняць, Пакуль даўгія стрэлы адтуль не паляцяць". Але слабеюць сілы, але дрыжыць далонь. І вось аб труп запнуўся яго любімы конь. "О конь, не давядзецца табе ў лугах іржаць І ў полі нам з табою ўжо болей не гуляць. Я ў стрэлах, быццам вожык. Бывай, мой конь, бывай! Мы болей не пабачым лугі і родны край". Аленя абступілі са зграяй злых сабак. Ірвуць і раздзіраюць, сякуць на дробны мак. І вось з крывёю гордай змяшаўся пыл і гразь. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Так у баі няроўным загінуў Вячка-князь.  Авой!!! 

Камеце 1957 - ??? гадоў

Над ляснымі азёрамі, над ракой, Над глыбокаю тванню гнілых німярэч, Над прыціхлаю ў смутным чаканні зямлёй Павісае трывожны, зялёны меч. Ты з'явілася зноў на зямны прызыў Як у той далёкі, нязнаны век, Калі мамант на гонар твой песню трубіў, Калі толькі з'явіўся на зямлі чалавек. Калі ж прыйдзеш ты зноў праз тысячы год (Невядома пакуль што для нас, калі), Ты, магчыма, пабачыш новы народ На зусім невядомай для нас зямлі. Не тлумач ім такіх непатрэбных слоў Як "дзяржава", "страта", "галодны час", Паглядзі з павагай на іх любоў, Раскажы ім ціхутка, на вуха, пра нас. Раскажы ім, як чорнай навалай ішлі, Як братамі сваімі ўгнойвалі стэп, Галадалі, пакутвалі, кроў лілі І знішчалі патрэбны галодным хлеб, Як палілі жывых людзей у пячах, А казалі пры гэтым: "гуманізм і любоў", Як звычайнаю ручкай, вось так, спляча, Выганялі з заводаў мільёны рабоў. Як кахалі за грошы, атруту пілі, Як начамі снілі хцівыя сны, Як не ўпэўнены нават ў тым былі, Што зямля выйдзе цэлай з трэцяй вайны, Як машынамі горы маглі скрышыць, А крышылі суседзяў, елі бульбу адну, Як маглі з навукай стагоддзе пражыць, А жылі дваццаць год, бо ішлі на вайну. Як знішчалі прарокаў, як без хлеба зімой Геніяльным паэтам дазвалялі канаць, Як выходзілі з сытым свінствам на бой, Як яго пачыналі перамагаць. Ты світанак наш бачыла на зямлі, Ты нас бачыла ў самым гарніле мук... Ім, шчаслівым, ім, чыстым, прывітанне пашлі. Не былі б яны чыстымі, каб не бруд нашых рук. Мы, як птушкі, елі, мы цяглі, як сланы, Мы сапраўдным жыццём за жыццё не жылі, Каб спакойна кветкі збіралі яны, Каб гулі для іх залатыя чмялі. Калі прыйдзеш ты на нябёсы іх, І між зор пракладзеш свой спакойны след, Перадай дзяўчыне ў гадах маіх, Што кахаў яе той забыты паэт. І няхай яна, хоць не знае мяне, Хоць зусім інакшыя песні пяе, Праз трывожнае сяйва тваё зазірне У азёры блакітныя, вочы мае. 

Прыганятыя

Не наша воля, не нашы нівы, Дубы не нашы над рэчкай ціхай. Чужыя бору сівыя грывы, Адное наша - сівое ліха, Адное наша - змрочныя хаты, Крывёй мужскою зліты палетак, Адное наша - пазор дзяўчатак, Адное наша - няволя дзетак. Не нашы кнігі, мова, палацы, Затое наша - ўсіх продкаў слава, Затое наша - наш гонар людскі, Вагонь у сэрцы, тапор пад лавай.