А ў мяне рабёнак быў — трэці год ужэ, сын, сястра дваццаць трэцяга года і маці. Нас яны не знайшлі. Забралі ў другім баку.

Сказалі гэтым людзям:

— Ідзіце дамой, мы прыехалі на парцізан. Еслі вы будзеце ў лесе, усё роўна мы вас найдзем, будзем убіваць і зжыгаць вашы дамы. А хто будзе дома, будзе жыць.

Паначавалі яны, пабылі, але людзі ўсё раўно не вераць, не ідуць. Дык яны паехалі ў Западнюю. Дарог у нас харошых не было. Потым наляцелі з гэтай Западняй, вярнуліся — на конях яны былі — і ў кожны дом.

Мы жылі ў калхозных яслях, нам далі ўрэменна. У другую палавіну гэтага дома ўехала іх чатырнаццаць чалавек. Заехалі ў дом, распалажыліся і — ніхто нікуда. Ні з хаты, нікуда. I пулямёты вакруг, таму што яны, мабыць, ужо планіравалі, што будуць убіваць людзей.

Я гавару на мужыка:

— Уцякай! Можа, жэншчын хапаць не будуць, а мужыкоў будуць браць і біць.

Ён выйшаў, і яго вярнулі.

Пытанне: — А яны з вамі не гаварылі?

— Яны ўвайшлі да нас, у іх былі гранаты такія, з дзеравянымі ручкамі, і водка руская, вот такія сотачкі. Яны селі і пачалі выпіваць. На мужыка кажуць:

— Ідзі выпі! Ён кажа:

— Я не хачу. Дык ён гаворыць:

— Глупый, што — рускай не хочаш папробаваць? Так, па-руску гаворыць, я вам чэсна гавару, што па-руску. А я гавару:

— Ідзі, бо заб'юць.

У іх было на фуражках: бляшкі такія, чэрап галавы. Знакі такія, іхнія. Гаварылі па-руску і па-ўкраінску. Выпівалі, потым адзін паставіў на галаве кружку, а другі з вугла б'е па гэтай кружцы.

Пытанне: — Страляе?

— Страляе ў хаце. Я гавару:

— Што вы дзелаеце, рабёнак жа баіцца! Пакінулі страляць. Я ўзяла вядро. А ваду мы бралі каля сарая, дзе потым убівалі. А адзін падыходзіць, такі хрыплівы голас:

— Пастаў вядро. Я гавару:

— Не пастаўлю.

— Пастаў вядро.

— Не пастаўлю.

Ён за вядро і гаворыць:

— Пайдзём са мной.

Я гавару:

— Я нікуда не пайду.

Ён за наган:

— Відзіш, хто я такой? Як дам, дык і галава паляціць.

Я пачала крычаць. Мужык выскачыў, муж з хаты, гаворыць:

— Што такое?

Дык ён:

— Гэта твая жана? — I адпусціў.

После гэтага ўсе яны вышлі на вуліцу, кідалі гэтую гранату. Пераначавалі, навутра — гэта было 15-га… Праўда, яшчэ скажу. Вечарам прышоў адзін з іх. Быў халат на ём белы, але пятна крові. На гэтым халаце. I на мяне гаворыць:

— Маладая, пасцірай халат. Я гавару:

— У нас мыла няма, пагарэўшыя, у нас недзе купіць…

Дык ён гаворыць:

— Я прынясу мыла, пасцірай мне халат. Мне назаўтра нужан ён.

Я ўжо воляй-няволяй стала сціраць гэты халат. Пасцірала халат, павесіла над печкаю, і ён сеў ля мяне. Ды гаворыць:

— Маладая!..

Паглядзеў і так гаворыць. Я пытаю:

— А вы адкуда?

— Я — рускі.

Да якога-та года жыў у Расіі, а потым — забыла куды — выслалі. Гаворыць:

— Я жанаты, но я цяпер раўнадушна не магу жыць з жаной, я нервы пацяраў за вайну.

Я пытаю:

— Чаго ж вы пацяралі нервы?

— Да, вайна. Усім дасталась.

Дык я думаю, што ён, можа, скажа, ды пытаюся:

— А што з намі будзе?

Дык ён:

— Ды нічаго, парцізанаў паганяем, а вы астанецеся на месце.

Раніцай забег, схапіў гэты халат. Я вам гавару, сабіраліся, як чэрці! Па-быстраму, па-быстраму, абуваліся і ўсё, што ўгодна, і выскачылі на вуліцу. I відно, што ў сараі, — гэта метраў сто было ад нас, — што стаялі там падводы. I калі яны пабеглі з дома, то падводчыкі маментам выцягвалі сані з сарая і коней выводзілі. Панімаеце, гэта я ў акно відзела. I мы так паглядзелі з мужам і гаворым, што будуць убіваць у сараі. Нада ўцякаць. Ён гаворыць:

— Давай, пайшлі. Я гавару:

— Ты ўцякай.

Прайшлі мы за дрывамі, і ён пайшоў, адышоў трохі ад мяне, дык там гавораць:

— Хазяін, варацісь, а то страляць буду.

Дык ён усё роўна ідзе ўпярод. А я махаю — уцякай! А той зноў:

— Вараціся, а то ўбіваць буду.

I ён вярнуўся. Вярнулісь мы ў хату, а наш дом, яслі тыя, стаялі насупраць вуліцы, і было відна, што па вуліцы людзі ідуць таўпой. Гоняць ужо, гоняць сюды, пад нас. Ідуць таўпой — і малыя, і бальшыя, і ўсякія. Нам ужо тут дзявацца негдзе. А наш дом яшчэ не займалі. Сястру маю, дваццаць трэцяга года, забралі гатовіць для іх есці, у другі дом. Мы гаворым:

— Нет ужэ спасення, давай уцякаць!

Ён — у вакно, даў у раму і на мяне гаворыць:

— Я буду пацана несці, а ты — за мной. I толькі прыгаць, а я яго так схваціла:

— Куда ж ты! Кругом пасты. Ён мне:

— Давай усё роўна ўцякаць. Хай лепш у патыліцу. А я гавару:

— Давай здзяром паталок.

Мы сталі на печку, гэтыя доскі ўзарвалі, ён узлез на паталок, я падала дзіця і сама ўспрыгнула туды, на той чардак. А маці наша ходзіць па хаце, дык я гавару:

— Мамачка, давайце сюды. Дык яна гаворыць: