Прычыны адчуваньня такое сумоўнасьцi з храмам наўрад цi наогул можна растлумачыць, гэтаксама як немагчыма зразумець, чаму, калi я пераступiў яго парог, з дна памяцi залацiста-зялёнаю рыбiнаю ўсплыло выслоўе Леона Блюа пра тое, што гiсторыя — бясконцы лiтургiчны тэкст, дзе ёты й кропкi маюць ня меншую значнасьць за вершы або цэлыя разьдзелы, хоць сэнс адных i другiх нiкому ня ведамы і схаваны за сямю пячаткамi.

Каб вы маглi згадзiцца альбо не згадзiцца са мною, зычу вам калi-небудзь памалiцца ў лёнданскай беларускай царкве самiм — тады й вы будзеце захоўваць сярод сваiх папераў расклад набажэнстваў Вялiкага тыдня, а сярод незбуцьвелых успамiнаў — згадкi, як несьлi плашчанiцу, або як прылеглi перад усяночнай падрамаць у пакоi з галяграфiчным укрыжаваньнем i, расплюшчыўшы вочы, на хiсткай кладцы памiж яваю й сьветам сноў убачылi, як на выклеенай бледна-блакiтнымi шпалерамi сьцяне пералiваюцца ўсiмi колерамi зьменлiвыя ўзоры дзiцячага калейдаскопу.

Няхай на вуснах ваяўнiчых i проста атэiстаў празьмяiцца паблажлiвая ўсьмешачка, аднак, калi мне сьнiцца гэтая зусiм хатняя царква, назаўтра ў жыцьцi ўсё атрымлiваецца, i нават калi ранiцою ня памятаю сну, з падзеяў дня я ўсё адно разумею, куды наведвалася мая душа ў начных вандраваньнях.

Айцец Аляксандар

Калi вы ня ведаеце, што такое шчыры перадвелiкодны пост, вам трэба пабачыць, зь якой асалодаю п’е ўраньнi на Вялiкдзень гарбату з малаком айцец Аляксандар Надсан, апостальскi вiзытатар беларусаў-каталiкоў, рэктар Беларускае каталiцкае мiсii Англii й Францыi, дырэктар Бiблiятэкi і музэю iмя Францiшка Скарыны ў Лёндане etс.

Як я пакуль што не сустрэў храму, што адпавядаў бы маёй беларускай душы болей за лёнданскую Петрапаўлаўку (няхай даруюць сьвятыя апосталы гэткую фамiльярнасьць), так ня трапiлася на маiм шляху духоўная асоба, што адпавядала б сьвятарскаму чыну болей за а. Аляксандра, колiшняга хлапца з паднясьвiскае Гарадзеi, якi ваяваў з гiтлераўцамi ў Францыi (за гэта, як айцец А. Надсан пачаў прывозiць мэдыкамэнты дзецям Чарнобылю, дзяржаўная прэса суладным хорам абзывала яго фашыстоўскiм наймiтам), студыяваў матэматыку ў Лёнданскiм i Рымскiм унiвэрсытэтах, а ўрэшце атрымаў у Грэцкай калегii Грыгарыянскай папскай alma mater магiстра багаслоўя.

Што яшчэ распавесьцi вам пра а. Аляксандра?

Як ён гатаваў свой слынны рататуй?

Як паказваў музэй, дзе слуцкiх паясоў, здаецца, болей, чым ва ўсiх музэях Беларусi разам узятых, i дзе я пабачыў здымак са спробаю выцягнуць зь Дзьвiны пад Полацкам «Барысаў камень» — фатаграфiю, зробленую ў той час, калi самураi яшчэ не прадавалi нам ультрасучаснае тэхнiкi, а прыкiдвалi, у якую ноч «перейти границу у реки»? (Потым, калi гэтая тэхнiка зьявiцца, камень усё ж вырвуць зь ягонага спаконвечнага гнязда й падымуць да Сафiйскага сабору на ўсьцеху сьцiпламу й невядомаму аматару даўнiны, якi ўначы адаб’е ад «Барыса-хлебнiка» пудовы кавалак гранiту на сувэнiры, а таксама на радасьць нясьцiпламу й вядомаму пiсаку, што прысьвецiць гэтай падзеi чульлiвы опус пра вальналюбных старажытных палачанаў, якiя, каб не аддаць сямiдзесяцiтонную сьвятыню на зьдзек дзiкiм чынгiсханаўскiм ордам, скiнулi яе ў Дзьвiну i немаведама як i навошта — бо нiякiх чынгiсханаўцаў тут i не начавала — без усякае японскае тэхнiкi цягнулi яе пяць кiлямэтраў па дзьвiнскiм рэчышчы.)

Як вадзiў па бiблiятэцы, дзе перахоўваюцца рукапiсы Купалы, Коласа й Ластоўскага, дзе вы можаце ўзяць у рукi «Кронiку Эўрапейскае Сарматыi» (Кракаў, 1581) колiшняга вiцебскага камэнданта iталійца А. Гваньiнi, што беспардонна сьпiсваў у свайго падначаленага М. Стрыйкоўскага, або пагартаць ломкiя старонкi выдадзенага ў 1722 годзе вунiяцкаю друкарняю ў Супрасьлi «Собранiя припадков краткого...» — мiж iншым, ці не адзiнага цалкам беларускамоўнага выданьня на ўсё доўгае XVIII стагодзьдзе?..

Кастусь Акула

Спадар Акула жыве на канадыйскiм беразе возера Антарыё. Ён падгадоўвае чатырох вавёрак, якiя нядаўна распавялi пра дабрадзея пятай; ён называе сябе птушатнiкам i з скрухаю кажа, што сёлета ў Таронта памерлi ад марозу цi ня ўсе вераб’i; ён любiць сарокаў, якiх у Канадзе, як выявiлася, нямашака, i таму тамтэйшым жыхарам яны здаюцца экзотамi накшталт чыюкоў цi калiбры.

Уладкаваўшыся на сваiм заакiянскiм беразе, Кастусь Акула выдае часопiс «Зважай» ды пiша кнiгi пра заходнебеларускую вёску і пра хлапцоў зь Менскае школы камандзераў Беларускае Краёвае Абароны, што перайшлi на бок францускiх макiсаў i потым ваявалi зь немцамі на Апэнiнах, а таксама вясёлыя гiсторыi пра жыхароў канадыйскага мястэчка Сторывiл, што й ня думалi пратэставаць супраць бальшавiцкай мясарэзкi, затое, як толькi саветы запусьцiлi ў космас сабакаў (кажуць, адзiн наш вядомы паэт азваўся на гэтую гiстарычную падзею векапомнымi радкамi: «I доўга брахалi сабакi над нашай савецкай зямлёй»), iмгненна зарганiзавалi грамадзкае таварыства выратаваньня чацьвераногiх касьмiчных вязьняў.

Раней у вольны час сп. Акула ладзiў вынаходлiвыя антысавецкiя акцыi, або, як сказаў бы мастак Саша Пушкiн, якi таксама прычынiўся да гэтага мастацкага жанру, хэпэнiнгi кшталту прывiтальнага слова на цырымонii сустрэчы «Краснознамённого ансамбля песни и пляски Советской Армии», перад якiм Mr Akula прамаўляў прыкладна так: «Мы сердечно приветствуем вас на свободной канадской земле и ненавидим антинародный кремлёвский режим точно так же, как и вы его ненавидите».

Найгучнейшы розгалас меў Акулаў «хэпэнiнг» у «дзень СССР» на выставе ЭКСПО-67 у Манрэалi, калi падчас агляду першым намесьнiкам старшынi Саўмiну эсэсэрыi тав. Палянскiм ганаровае варты над натоўпам разьлёгся магутны мужчынскi голас: «Death to Moscow murderers! Freedom for Byelorussia! Няхай жыве незалежная Беларусь!» i ўсьлед узьляцелi ў паветра сотнi ўлётак, пасьля чаго партрэт затрыманага палiцыяй беларуса зьмясьцiлi цi ня ўсе канадыйскiя газэты, а сам герой заслужыў ад судзьдзi 25 даляраў штрафу, пасьпеўшы пры гэтым растлумачыць аднаму з сваiх канваiраў, што яго, канваiрава, прозьвiшча зусiм ня нейкi там Козэл, а спрадвечнае, беларускае — Казёл.

У адну кампанiю з iрляндзкiм тэрарыстам спадар Кастусь трапiў з тае прычыны, што ў тыя самыя днi быў у «Фiнчлейскай Беларусi», як ён называе «вёсачку» з чатырох беларускiх мураванак на Holden Road.

Гэта зь iм мы, кiнуўшы вока на зьмену каралеўскае варты, заклапочана рушылi праз Trafalgar Square ў Hyde Park, бо было 25 сакавiка й мы вырашылi зьвярнуцца з славутае трыбуны да неабазнаных лёнданцаў з прамоваю пра ўгодкi БНР, але ў сувязi з наяўнасьцю адсутнасьцi слухачоў мусiлi абмежавацца дзьвюма фiлiжанкамi кавы зь яблычнай слойкай.