Даведаўшыся пра ўсё гэта, С. Баторый звярнуўся да Івана Грознага з пасланнем, у якім папракаў яго за тое, што ён, пачаўшы вайну без аб’яўлення яе, забірае яго гарады. Маскоўскі цар на гэта адказаў так: ён прыйшоў у Лівонію, бо гэта яго зямля. Ён згадзіўся прыняць паслоў, і яны (у іх ліку быў і менскі ваявода Мікалай Сапега) у пачатку 1578 г. прыбылі ў Маскву. Аднак перамовы да міру не прывялі, паколькі кожны бок вылучаў непрымальныя патрабаванні да другога боку. Так, Іван Грозны апроч Лівоніі і Полацка патрабаваў уступкі яму Кіева, Канева, Віцебска.

Для нас важна адзначыць адну акалічнасць: Іван Грозны ведаў пра паходжанне дынастыі вялікіх князёў літоўскіх ад дынастыі полацкіх князёў. Сапраўды, як сведчыць Васкрасенскі летапіс, род вялікіх літоўскіх князёў вёў свой пачатак ад сыноў полацкага князя Расціслава — Давіла і Маўкольда, якіх вільняне ўзялі да сябе як сваіх князёў з Царграда, куды былі высланы ў 1129 г. полацкія князі. Іван Грозны, спасылаючыся на тое, што дынастыя Ягелонаў, якая была агульнай як для польскіх каралёў, так і вялікіх князёў літоўскіх, перастала існаваць, то цяпер і Польшча, і ВКЛ, якія страцілі сваіх законных гаспадароў, павінны належаць яму. Тым больш што Полацк, ад дынастыі князёў якога паходзіла агульная дынастыя, быў у яго руках.

Хоць і была дасягнута згода працягнуць перамір’е на тры гады, аднак яно не адбылося. Рэч у тым, што С. Баторый у гэты час закончыў сваю цяганіну з Данцыгам, які прысягнуў каралю на вернасць, атрымаўшы за гэта ад яго добрыя выгоды. Тым самым С. Баторыю былі развязаны рукі дпя барацьбы з Іванам Грозным.

На спецыяльным сойме, скліканым у лютым 1578 г. у Варшаве, і было вырашана пра вайну з Масковіяй. Тут жа была падлічана колькасць войска, якое спатрэбіцца для гэтага. Было таксама падлічана, у якія сродкі гэта абыдзецца, і таму назначаліся новыя паборы. Быў дадзены загад пра поўнае ўзбраенне для абароны Лівоніі і аб падрыхтоўцы ўскраінных замкаў дпя абароны. Вядома, усё гэта патрабавала часу, i С. Баторый прадаўжаў праз сваіх паслоў весці перамовы з Іванам Грозным, нагадваючы апошняму, каб ён не пачынаў вайсковых дзеянняў да таго часу, калі яго паслы вернуцца ў Маскву. Аднак і з аднаго, і з другога боку паслы затрымліваліся. I ўсё гэта прыводзіла да зрыву перамір’я.

Ёсць сведчанні, якія паказваюць, што ад паноў і шляхты як Польшчы, так i BKЛ не было жадання працягваць вайну, у асяроддзі іх нават была непавага да С. Баторыя і жыла надзея на выбранне каралём маскоўскага цара. Для С. Баторыя гэта не было сакрэтам, і ён, рыхтуючыся да рашаючых бітваў, умацоўваў сваё войска выпрабаванай у баях наёмнаю пяхотай, якая пераважна складалася з венграў і немцаў. Не меншае значэнне мела і артылерыя, якая вельмі павялічвала баяздольнасць арміі. Быў таксама ўзяты курс на хуткі наступальны рух, што не давала магчымасці праціўніку ведаць, адкуль будзе зроблены на яго напад. Усё гэта, трэба сказаць шчыра, было важным укладам С. Баторыя ва ўмацаванне вайсковай сілы Рэчы Паспалітай.

Вялікае значэнне ў поспеху наступлення меў і выбар накірунку нанясення ўдару. На вайсковай радзе, якая адбылася ў ліпені 1579 г. пад Свірам (зараз гэта тэрыторыя Мядзельскага р-на Мінскай вобл.), адны выказвалі меркаванне, што трэба рухацца ў кірунку Пскова, іншыя — у кірунку Лівоніі. Аднак гэтыя прапановы былі адхілены С. Баторыем. Першая — таму, што ў тыле яго войска засталося б шмат непрыяцельскіх крэпасцей, з якіх была б зроблена перашкода атрымаць новыя падмацаванні. Паход праз Лівонію таксама не мог быць паспяховы, бо там знаходзілася шмат умацаванняў, якія б цяжка было пераадолець. I таму С. Баторый прапанаваў узяць курс на Полацк, які адначасова з’яўляўся ключом як да Лівоніі, так і да ўсяго ВКЛ. Калі такі намер і ў Рэчы Паспалітай для большасці быў нечаканы, то тым больш ён быў нечаканы для маскоўскага цара, які па-ранейшаму лічыў, што барацьба за Лівонію і павінна весціся на яе тэрыторыі, і таму паслаў вялікае войска туды. Аднак, абмежаваўшыся нарабаваным, яно павінна было вярнуцца назад, паколькі пагроза для яго ўзнікла ў іншым, нечаканым для яго месцы.

У пачатку жніўня 1579 г. войскі С. Баторыя падышлі да Полацка, і пачалася яго аблога. Наступіў зноў адзін з вырашальных момантаў у ходзе Лівонскай вайны. Калі захоп Масковіяй у 1563 г. Полацка стварыў грунт для яе далейшых поспехаў у Лівонскай вайне, то аблога і ўзяцце Полацка С. Баторыем былі прадвеснікамі канчатковай паразы Івана Грознага ў пачатай ім вайсковай кампаніі. Калі захоп Масковіяй Полацка азначаў для Беларусі страту значнай яе тэрыторыі, то вызваленне Полацка С. Баторыем азначала аднаўленне яе ранейшай цэласнасці.

Але як захоп Полацка, так і яго адваяванне было цяжкае і працяглае. У некаторых царска-расійскіх крыніцах адзначалася, што Полацк быў узяты С. Баторыем дзякуючы здрадам ваявод, якія ўзначальвалі абарону горада. Аднак у сапраўднасці маскоўскія ваяводы, замацаваўшыся з войскам у дубовай крэпасці, на працягу трох тыдняў моцна супраціўляліся. Гэтаму спрыяла і дажджлівае надвор’е, у выніку чаго войскам і асабліва абозам арміі С. Баторыя па гразкіх дарогах, што ў многіх месцах ператварыліся ў балота, цяжка было прасоўвацца да Полацка на дапамогу сваім, што, аблажыўшы горад, цярпелі ад голаду. Гэтак жа як маскоўскія войскі, высланыя Іванам Грозным на дапамогу сваім каля Полацка, не маглі прабрацца да яго, бо ўсе дарогі ім туды былі перарэзаныя, так і палкі Крыстафора Радзівіла і Яна Глябовіча не маглі прабрацца да гэтага горада, бо іх затрымлівала каля занятай крэпасці Сокал войска Івана Грознага. У такіх цяжкіх абставінах С. Баторый склікаў вайсковую раду, на якой адмовіўся ісці на штурм, бо ў выніку яго няўдачы, як асабліва адзначаў ён, прыйшлося б з сорамам адступаць. I было ім прапанавана другое выйсце. Як вядома, рускія войскі захапілі Полацк толькі тады, калі стральцам удалося ў некалькіх месцах запаліць сцяну. Так і зараз група венграў, якім была абяцана вялікая ўзнагарода, запаліла сцены горада, што выклікала вялікі пажар. У выніку двухдзённых цяжкіх баёў маскоўскі ваявода Валынскі вымушаны быў пайсці на перамовы пра здачу горада. Праўда, некаторыя іншыя ваяводы і епіскап Кіпрыян не хацелі здавацца і зачыніліся ў Сафійскім саборы, адкуль яны былі выбіты. «…и так Полоцк, славная столица князей давних з рук московских выдвергае есть», адзначыў летапісец. Тыя, што здаліся, паводле папярэдняй умовы, атрымалі свабодны выхад з горада, частка з іх нават пажадала ўступіць у каралеўскае войска, а большасць з іх вярнулася ў Масковію. Вядома ж, жорсткія баі за Полацк як пры яго здачы, так і пры яго вызваленні прынеслі яму выключна вялікія разбурэнні. Адначасова Полацк панёс незваротныя культурныя і духоўныя страты. Гэта перш за ўсё адносіцца да багатай бібліятэкі, што знаходзілася ў Сафійскім саборы і дзе захоўваліся шматлікія кнігі, некаторыя з якіх былі напісаны рукой святой Ефрасінні Полацкай. Раней ці ў гэты час знік (загінуў? быў вывезены?) і Полацкі летапіс, з прычыны чаго нам сталі невядомы многія старонкі не толькі полацкай, але і ўсёй нашай беларускай гісторыі.

Адваяванне Полацка стала канчатковым момантам паспяховага вызвалення і іншых беларускіх мясцін. Паколькі, як мы ведаем, у іх па загадзе Івана Грознага былі пабудаваны крэпасці, то ўзяцце іх суправаджалася зноў такі цяжкімі баямі. Асабліва ў гэтых адносінах вызначалася ўзяцце 29 верасня 1579 г. крэпасці Сокал (у пяці мілях ад Полацка). Па сведчанні аднаго з удзельнікаў, якому прыходзілася раней быць у многіх баях, ён нідзе не бачыў столькі забітых, як у Сокале. Тут маскоўскае войска панесла яшчэ адно цяжкае паражэнне. Услед за гэтым была ўзята і крэпасць Туроўля.