А. А.: Не, я якраз пытаюся, як табе здаецца?

В. Б.: Мне рознае ў розны час здаецца. Магу толькі сказаць, што розныя творы даліся мне з рознай затратай эмацыянальнай энергіі. Хаця ўвогуле я лічу, што пішу хутка.

А. А.: Ну, а колькі актыўнай працы за сталом на кожную ты траціш?

В. Б.: Цяпер, можа, больш. А «Трэцюю ракету» напісаў за тры месяцы. Пісаў зноў жа на вайсковых зборах, пераважна ў курылцы, у вайсковым гарадку пад Навагрудкам.

А. А.: Ага. А «Сотнікава»?

В. Б.: «Сотнікава» пісаў больш, але таксама нядоўга. (Зрэшты, гэта зусім не мая назва, у мяне аповесць называлася «Ліквідацыя», што вынікала з сюжэта ды і з самой ідэі твора. Але ў «Новом мире» пабаяліся яе пакінуць і назвалі паводле імя аднаго героя. Вядома ж, станоўчага, што цалкам адпавядала канонам сацрэалізму.) Фінал я ўжо ўяўляў, таму пісаў паслядоўна, не спяшаючыся.

А. А.: Ну, а што ты яшчэ не сказаў? Што б табе хацелася яшчэ сказаць у аповесці? Не якія аповесці напісаць, а вось менавіта, што сказаць?

В. Б.: Хацелася б сказаць шмат што, але як? Тут, бачыш, узнікае важная для мастацтва праблема (ці двуадзінства праблемы) — што і як. Калі выразна бачыш — што, дык ніяк не знаходзіцца — як. Добра, калі тое ды іншае гарманічна спалучаюцца, толькі тады і атрымліваецца высокамастацкі твор. Мабыць, гэта вядома кожнаму літаратару, і тады на дапамогу прыходзіць уяўленне. Проста кажучы, метад сачыніцельства. Можа быць, я — больш сачыніцель, але не саромеюся ў тым прызнацца, бо раней за мяне ў тым прызнаўся Хемінгуэй. Дый Горкага Талстой называў сачыніцелям. Цікава, у якой меры ім быў і сам Талстой, які столькі напісаў на аснове ведаў.

А. А.: Тое ж гаварыў і Хемінгуэй.

В. Б.: Але мой франтавы вопыт усё ж кепска адпавядае маім літаратурным мэтам.

А. А.: Чаму?

В. Б.: Ведаеш, гэта ўсё ж мала цікава — баі, скажам. Ну што там? Агонь, смерць. Ты не бачыш, хто цябе забівае, завошта? Так сказаць, ананімная смерць. Літаратуры патрэбны псіхалагізм, а тут які псіхалагізм, калі няма выбару? У нашым грамадстве наогул кепска з выбарам, мабыць, таму і не знайшоў у ёй месца папулярны на Захадзе экзістэнцыялізм. Іншая справа — партызанская рэчаіснасць, калі ў ёй не шукаць вялікую праўду. Сумніўная гэта справа — шукаць праўду на вайне. Ты ж сам пісаў, што, як пачынаецца вайна, першаю яе ахвярай падае праўда. Але ў іншых адносінах партызанка дае большыя магчымасці…

А. А.: Бо дае прастор для сачыніцельства.

В. Б.: Хоць бы і так.

А. А.: А што б табе хацелася яшчэ сказаць, бо пакуль не ўдалося ці не паспеў? Наступнымі рэчамі сказаць? Не канкрэтна, а так, у філасофскім плане.

В. Б.: Хацелася б на нейкім матэрыяле (не абавязкова на матэрыяле вайны) крануць агульначалавечую праблему жыцця і смерці. Не толькі на ўзроўні ўзаемаадносін, а ў нейкім больш абагульненым, абстрактным сэнсе. Канешне, тут шмат напісана ўсімі літаратурамі свету, але разумныя людзі пішуць, што недзе, перад нейкім рубяжом літаратура спынілася і баіцца зазірнуць далей. Відаць, ёсць мяжа пазнання чалавека, перад якой пасуе нават вялікая культура Захаду. Можа, тут быў бы плённы культурасофскі вопыт Усходу? Вядома, не камуністычны Мао Цзэдуна, а хутчэй старажытнага Канфуцыя. А калі з заходнікаў, дык хоць бы Германа Гесэ ці Эрнеста Фенелодза.

А. А.: Ясна, ясна…

В. Б.: Ёсць у мяне розныя нарыхтоўкі, пражэкты, некаторыя намеры. Хаця вядома, куды вядуць добрыя намеры…

А. А.: Ну, вось я ведаю, каго што мучыць. Напрыклад, Чарнічэнку мучыць наша сельская гаспадарка. Казько зараз мучыць экалогія. Мяне мучыць: выжывем ці не выжывем. А што цябе мучыць?

В. Б.: Мяне цяпер і заўжды мучыла, калі можна так сказаць, праблема свабоды. Найперш свабоды асобы. Яе залежнасць ад соцыума, ад палітыкі, ад праклятых акалічнасцяў жыцця. Чалавек заўжды сціснуты з двух, а то і з чатырох бакоў самымі рознымі абставінамі, як знешняга, так і ўнутранага кшталту. У тым ліку і маральнага. Вядома, што за мараль нярэдка падаецца падфарбаваны амаралізм, толькі бальшыня людзей не ведае таго. І нават не здагадваецца. Людзі думаюць, што калі гэта ідзе ад навукі, асветы, тым болей улады, дык тое і добра, тое і маральна. Ніколі, я думаю, у нашым свеце ці нашай гісторыі не было гэткіх таталітарных абставін, як тыя, што мы перажываем у дваццатым стагоддзі…

А. А.: Чалавецтва ці?…

В. Б.: Мы асабліва. Пад цяжарам гэтых абставін гнуцца цэлыя класы, саслоўі, а то і нацыі. Рэдка які чалавек, прайшоўшы такі жорсткі працэс скрыўлення, захоўвае сваё боскае Я, не ламаецца. Усё тое вельмі драматычна і, мабыць, важна для мастацтва.

А. А.: І ў чым ты хочаш пераканаць чалавека і чалавецтва?

В. Б.: Ці бачыш якая справа… Пераконваць чалавека, тым больш чалавецтва — марная справа. Я не збіраюся даказваць, што чалавек — гэта гучыць горда, што ён усё можа і створаны для шчасця, як птушка для палёту…

А. А.: Так. Што чалавек гучыць горда — гэта не твой дэвіз?

В. Б.: Я думаю, болей правільна сказаць, што чалавек гучыць кожны па-рознаму. Чалавек гэты… Увесь сусвет у чалавеку. Але, як ужо сказана, пад грузам знешніх абставін ён можа быць і такім, і гэткім. А ідэал чалавека, як сказаў Дастаеўскі, заўсёды супрацьлеглы ягонай натуры, во ў чым праблема.

А. А.: Дык вось, што ты хочаш сказаць людзям? Тое, што ў іх закладзены магчымасці перамагчы ўсе свае заганы? Якую ты ставіш сабе мэту? Пасароміць іх? Што вы такія слабакі? Вось ты камандзірам быў, па-рознаму да байцоў сваіх звяртаўся…