— Ауыл сыртындаы кзетшілерден бтен ешкім крінбейді.

— Жртты дрліктірмей тез жайасандары дрыс болан екен. Ж, біз де жаталы.

оырлжа исая беріп шымылдыты тсіріп, асына таяан тоалын білегінен стай алып, бір жері ауырып алар-ау деп аямастан, жанына лата тартты. йде жатан жиен-миенге мн бермей, кжекті бас салан арлан тбеттей, жмыртадай жп-жмыр жас тоалын алпамсадай бауырына ысып умаштай жнелді.

Аа слтанны кні бойы анды рыста боп, ажалдан тек араы тсе ана аман тыланын тоалы білмейді, тек ананы жайшылытаысынан грі ашулы, екпінді имылына риза болып «бейшара-ай, бден шлдеп алыпсы ой» деуге ана мршасы келді, р жаында ніне н осып, байыны бабын тауып аймалаумен болды.

Жрт таерте транында Амола бекінісін Кенесары скері аланын біле трды. апаланан да, айыран да бар. уанандары да жо емес. Бл ауылды жігіттерін оырлжа бекіністі орауа алмаан, тоал тыныштыын кзетуге алдыран. азаны блекті — айысы блек. з жігіттері сау аландытан, нелер жасы менен жайса аза тапан кешегі анды рыс, сырт араан адама, бл ауыла сопай ткен срапыл дауыл секілді крінді. айысы, уанышы болса да жрт сырта лаылдатып шыармай, іштен тынды.

оырлжа таертегі шай стінде тоалына арап:

— Амола лады деп ан жылар жайым жо, — деді. — Бекініс керек болса, ана арапшы кетті ой алан солдаттарымен Омбыа, Талызин зі айта салар, мені з шаруам да жетеді. — Сйтті де Есіркегенге брылды. — Сен орысша ои білесі бе?

— Білем.

— Мені атшым кеше Амолада оа шты. Патша адамдары Омбыа кетті. Кісі тауып аланымша сен осында бол.

Зейнеп жорта сз тастады.

— Оуынан алып оймай ма? Одан да лкен баланы шаыртсайшы.

Зейнепті «лкен бала» деп отыраны Жнділ еді.

— Кіші балады ртып еді, енді лкен балаа ауыз салайын деді бе? Ж, сзді блмей, артыды ысып жайыа отыр. атыныны аылымен осы онса, крші жау шыады. Жнділ де алыса кетпес, оан да шаруа табылар. — оырлжа айтадан Есіркегенге брылды, — аласы ба?

— алайын…

— Онда мына аазды оып, не дейді екен аударып берші. Омбыдан алдыы кні келіп еді, лгі анішер Кенесарыны уресіменен ашуа да олым тимеді… зім оуа тндегі рыстан кейін кзім ауырып отыр…

Бар жылысын Кенесары айдап кеткеннен кейін оырлжа жрдем срап Омбы облысыны бастыы Талызинге хат жазан.

Бл сол хата жауап екен. Бл кндері зіні Кенесары ктерілісін басу жайында лкен жоспар стінде отыранын айта келіп, ол хатыны аяында: «азір тартып алан малыды айтартып беретін еш кш жо, болан шыынды арамаыдаы азатардан ндіріп алуа рсат етемін», — депті.

Талызинны мнысы ара азаа осымша салы салып, Кенесарыа кеткен малыды солардан ндіріп ал деген сз еді. Есіркеген хат сзін аударып берді. оырлжа тнжырай алды. «Бір Кенесарыа кші жетпесе, Омбыда кіле сары ала тймелі жанаралдар не бітіріп отыр? Салы сал дейді. Айтуа оай. Биыл Ккшетау, араралы дуандары жиырма екінші жылы ереже бойынша жз арадан бір ара жаса жинай бастап еді, мал ашуы — жан ашуы дейтін аза Кенесарыа арай аыла тскен жо па? Жау олында кеткен он жеті мы жылыны айтарып алу оай ма? Оны стіне ел биыл ыстан ждеп шыты. Жрт маан малын оп-оай бере оя ма? Рас, араткел азаын ырыншы жыла дейін патша салыынан зім тардым. Жасылыа — жасылы дегендей ммкін здері тсінер, жауа кеткен малымны орнын толтырар. Ал тсінбейді екен… з обалы зіне, олынан бермесе жолынан алармын. Біра дл азір бйтуіме бола ма? Неге болмайды? оырлжа жылысын Кенесары аланда, ара азаты жылысын оырлжа алмайтын не жыны бар. Аламын. Аланда шырылдатып отырып тартып аламын. Бермей крсін. Кенесарыа лім жетпегенмен, арамаымдаы бастары бірікпей талан-тараж болып жрген ара азаа лім жетер!».

айда барса да сорлайтын халы. Айналып келгенде Кенесарыны оырлжадан шапан жылысыны ауыртпалыы таы да ара халыа тспек.

«Малымды тартып алды десе аза обалын Кенесарыдан крсін! Оны олпаштап, дем беріп отыран здері ой, тартсын жазасын. Бл шаруаны бір ыайлааннан кейін Омбыа зім баруым керек. Жанарал-губернатор Горчаковпен ауызба-ауыз сйлесуім ажет. «Баянауылды азатары Кенесарыа осылма, мені абылдаыз, деп тінгенде, аа слтан мен тгіл ара аза Трсынбайды Боштайын да абылдап, керемет рмет крсетіп, Баянауыла арнаулы крлі ылыш-жаса шыаран жо па еді? Мені Боштай рлы баам бар шыар. Горчаковты зімен сйлеспесем, мына Талызин дегені, асыпай шатын мамырлап алан біразан секілді, арты ауыр бір сорлы крінеді»…

Осындай шешімге келген оырлжа шайдан кейін Есіркегенді оаша алып Амола кірігіні он сегіз болысынан Кенесарыа ермей, аа слтанны арамаында алан тоыз болыса он жеті мы жылыны салы етіп блді. Жетеуіне екі мы жылыдан ойды да, Кенесарыа арай иек ктеріп обалжи бастаан Атбасар мен оралжын болысына мы жарым бастан белгіледі. Ол бл салыын «Ттенше салы» деп атады. Жне болыстара берген бйрыында бл малдар лынды бие, йірге салуа жарайтын айырдан бастап, тек нажын дненге дейін ана алынсын. Жне асыл тымнан болсын. ыршаы, маа жылы алынбасын деп анытай тапсырды.

Поштабайларын шаырып алып, мрін басып олын ойан осы бйрытарды тез болыстара жеткізуді міндеттеді де зі кенет Омбыа жрмек болып дайындала бастады.

оырлжа Омбыа жргенше он шаты кн тіп кетті. Осы екі ортада лкен баласы Жнділ келіп, айниса мен Аааз бйбішелерді де ауылдарын бері арай, осы Есілді тменгі жаына кшіруге бйры алды. оырл- жа: «Омбыа жремін. Маан жолыып кетсін», — деп араралыны аа сл- таны Тукені Жамантайына, Ккшетауды аа слтаны ара Тоаны Зіларасына, Аманараайды аа слтаны Улиді Шыысына ат шаптырды. Ондаы ойы кіле мыты ол ойып, Омбы генерал-губернаторынан аза даласына зебіректі мол скер шыар деп тіну еді. Ал егер Омбы шын ол шын бермейтін болса, амалын тауып, уаытша Кенесарымен келісімге келмек. Тбі жауласып тетінін оырлжа жасы біледі, біра баса жол алмаса алай жол табады? Кенесары шыдатар емес. Бостан-бос ырыланша, бетті арын белге тйіп, бас иген боп, оны алдай трып жан сатаан жн. «Жаздым, жаылдым» десе, Кенесары тимейді. оырлжа мны да жасы тсінеді. йткені Кенесарыны бар тілегі азаты басын осып а патшаа арсы шыу деп тсінеді. Амола аа слтаны. Бл тілекті ар жаында ба мар асым баласында андай ой жатанын дрекі оырлжа айдан сезсін. Ол тек масатына арсы шыпаса, Кенесары андай кн болса да кешеді деп болжайды. «Ер шекіспей бекіспейді деген, шекістім — сен жеді деймін, — дейді ішінен оырлжа, — міне олым». Ал реті келген кні даймендіні анішер лы шімірікпестен Кенесарыны сол олымен зі бауыздама. «Аллатаала, — дейді ол таы да ішінен жалбарынып, — сол кнге жетер болсам, сол стте жанымды алса арманым жо!».