– Як гэта запрэгчы? Паясьнiце.

– Ну значыцца, надта проста: калi каторы мне на што трэба дык пашоў i запрог, - бойка адказаў Захарук. Рука ягоная палезла ў правую кiшэню вынашанага кажушка, дастала адтуль скураны капшук. Захарук паволi адвязаў матузок, выцягнуў зложаную газэту, ды пачаў адрываць кавалак на самакрутку. Цэлы час Цiмермана з вока ня спускаў.

– Калi вам няясная такая драбнiца, дык я зараз паясьню, - пачаў Цiмерман, надзiмаючы шчокi i жывот, як iндык.
– Калгас - гэта ёсьць зямля, людзi i iнвентар, у тым лiку й конi. Як агульная гаспадарка, яна мае дбаць аб агульным дабры. Значыцца, пагэтаму старшыня калгаса глядзiць за ўсiмi мерапрыемствамi для карысьцi ўсiх членаў калгаса.

Сам задаволены з такога адказу, Цiмерман сеў. Але стаяў i спакойна насыпаў з капшука табаку ў кавалак газэты Захарук. Ён языком пасьлiнiў адзiн беражок паперы, залажыў яго на другi й пагладзiў пальцамi. Увага ўсей залi цяпер сканцэнтравалася на Захруковай самакрутцы, бо ведалi пранырлiвасьць конскага гандляра.

– Ну дык як тады з канём?
– спытаў наўмысна паволi рыжавусы дзядзька.

Цiмерман зь няўцямнасьцю зiрнуў на Захарука.

– Я-ж вам сказаў!

– Вы мне нi сказалi!
– горача запярэчыў Захарук.
– Вы гаварылi аб агульным дабры i ўспомнiлi, што ўсiм загадваiць старшыня калхозу. Дык я тады магу пайсьцi i ўзяць каторага хачу каня й запрэгчы, цi не?

– Ня можаце!
– войстра адказаў Жыд.

– Чаму не?

– А таму, што конь нi ваш.

– Дык як-жа гэта так? Вы-ж во цяперака, - от нiхай мне Бог i ўсе гэтыя добрыя людзi будуць сьведкамi, - цяперака казалi, што конi нашы, - напiраў селянiн.

– Ну так, яны то вашы, занчыцца калгасныя, а там iмi i гаспадаркай загадвае старшыня, каторага вы выбярэце. От вас выбяруць старшынёй, дык вы будзеце загадваць.

– Значыцца, павашаму выходзiць, што конi нашы й ня нашы. Дык, каб запрэгчы свайго каня, я мушу йсьцi да старшынi й яго ласкi прасiць? насядаў Захарук.

– Дазвольце спытацца: па якой патрэбе запрэгчы?

Гэта выглядала на кручок. Захарук падумаў.

– Для сваей патрэбы.

– Нi калгаснай?

– Як гэта? Ды не. От я захачу, скажам, у Гацi чаго паехаць на сваiм гнядым. Дык як?

– Старшыню трэба пытацца, - суха адказаў агiтатар.

– От яно як. Адразу так сказаў-бы. Нейкi чорт забярэць ад цябе твайго каня, а ты йдзi яго чартоўскай ласкi прасi, можа яшчэ ягоныя рукi цалуй, няведама як пакланяйся, каб табе свайго каня даў... Цьфу!

Спорны плявок упаў побач раней растоптанага недакурка, а Захарук сеў. На залi пачуўся сьмех. Наступiла агульнае адпружаньне. Устаў Косьцiк.

– Здаецца мне, - пачаў ён, - што наш дзядзька Захарук зь яснага нiяснае зрабiў. Самi ведаеце, што ў каждай гаспадарцы трэба парадак. Так i ў калхозя. Панiмаiця? Каб гэта кажды пачаў якога хочыць каня запрагаць, цi рабiць што яму самому ўздумаецца, дык дзе тады парадак? Панiмаiця вы, цi не?

– Цi ёсьць яшчэ якiя пытаньнi?
– зьвярнуўся да прысутных Цiмерман.

Пытаньнi пра гэтак званыя працаднi, падаткi ды прыватную маёмасьць забралi шмат часу. Цiмерман спасьцярог, што i ў гэтай вёсцы ня знойдзеш на шляху ў кагас таго энтузiязму й вялiкага ўздыму, пра каторыя вечна плявузгаюць партыйныя газэты. Як i ўсюды раней, перад iм былi завязаныя языкi, вочы бяз блеску радасьцi, твары бяз жыцьця. I Цiмерманаў зрок затрымаўся на сiвенькiм, зморшчаным чашчавiку, што драмаў побач мажнага мужчыны збоку.

– Калi вы ня маеце да мяне больш пытаньняў, дык я тады да вас маю, урачыста заявiў Цiмерман.

Вочы грамады цяпер яшчэ ўважней сачылi Жыда.

– От вы, грамадзянiн, як ваша празьвiшча й па бацьку?
– зьвярнуўся агiтатар да дзеда Якуба.

– Тата, гэта ён да цябе, - зварухнуў лiтоўскага патрыярха Васiль.

– Га? Што?
– паволi адчынiў вочы дзед.
– Каб яго макарэц, цi нi задрамаў во...

– Вы, грамадзянiн, будзьце ласкавы, - пачаў Цiмерман яшчэ лагадней, як вас зваць?

– Мяне гэта?
– упэўнiўся дзед.

– Так, вас.

– Усе завуць мяне дзедам Якубам.

– Добра, Якаў значыцца?

– Ды якi там Якаў, каб яго макарэц! Кажу-ж, Якуб!

– Ну няхай, - сказаў Цiмерман.
– Колькi вам гадоў будзе?

Дзед зiрнуў на сабраных, усьмiхнуўся.

– Дзеткам кажу, што ўжо капы са дзьве перавалiла, а так папраўдзе, мусiць даўно за сотню пайшло. Самi-ж вiдзiце, што нiмалады.

– Ну та, гэта вiдаць, - згадзiўся Жыд.
– Вы, мусiць, за свой век многа чаго цiкавага перажылi. Так, цi не?

– Чаму-ж не... Многа, браток, многа перажыў, - згадзiўся Якуб.