Бу кн, хосусый бгенге кн ис рухымны бик тирннн дулкынландырган башка бер вакыйга да бар. Ахры, шул хыялны гадттгедн артык анландырды, йркне, тынган, йоклаган йркне кузгатты.

Иртнчк хатыным белн тмлп кен чй эчеп утыра идек. Арада кызык бер гм бара: ул, яшь чагында зен гашыйк булып, «саргайдым, лм» дип йргн бер егетне вакыйгаларын сйли башлаганга, чебезд аерым бер тм булачак иде. Кп булса берр чынаяк эчкнбездер, кинт бер кыгырау тавышы ишетелде: ул авылны югары ягыннан безг таба кил иде. Тиз арада безне турыга итеп, кемгдер туктагандай булды, м шул минутта ук бернич малай, кзлрен акайтып, безне йг чабып керделр д, берсеннн-берсе ашыгып:

– Мулла абзый, мулла абзый! Сезг зимски нчлник килде, – дип акырыштылар.

Без каушый калдык. Минем мулла булганыма ике ген ел, земский белн таныш та тгелмен. Башкача да йомыш юк кебек, ник килер икн?

стем бишмтне кидем д «зимски» ны каршы алырга дип чыктым. Яа тарантаска игелгн ике яхшы кара атны, йбт киемле кучерны, арбага ята тшеп утырган, бтенлй европача киенгн алтын кзлекле русны креп, башта эчем жу итеп китте. Лкин бер секундта эш бтенлй згрде. Ни кзем белн крим – клрг д, кычкырырга да белмдем… Земский дип каршыларга чыккан адмем бтенлй башка кеше булып, земне яшьлек елларымны кбесен берг уздырган бер танышым булып чыкты.

Мин мдрсд чагымда бай балаларына, зур хзртлрне мхдмнрен хас булган дресханд байларча гына яши идем. йдн килгн азыкны, трле ашамлыкларны иге-чиге булмый иде. Байлыгым шундый шп булып, др д зарарсыз булганга, мин, лбтт, зем самовар куеп, пешеренеп йрмдем. Минем мондый эшлрне бер ярлы ятим шкерт ти, ул бичара акча алмый, тик тамак ялына эшли иде.

Бу шкертне йзе келсез, сте-башы рвакыт ертык м керле булганга, сабакка да чамалы крелгнг, аны бер д санга сукмыйлар иде. Ул безне мдрсд байтак еллар торды, аны иптшлрене др м урыннары югары ашты ис д, аны урыны мич буеннан кчмде. Ул зе д бик югарылыкны телми иде бугай. Аны ммсе кимсетлр, яратмыйлар, берлилр, телгнч мыскыллыйлар, исеме белн дшмич, башы зурлыктан «Тубал» дип кен йртлр иде.

Бу Тубал тыштан караганда бик гади, бик сад, бераз тилемсрк кебек кренс д, аны эченд тышына башка булган бер днья бар шикелле тоела, кзенд кайбер вакыт куркыныч галмтлр ялтырап кит иде. м нтид шундый бер халт алашылды да.

Ул бер елны згреп китеп, рвакыт сагышка батып йри башлады. Башка вакытларда беркая чыкмый торган Тубал, бу елны рамазаны кергч, икешр кн югалып торгалады. зе аман уйлана иде. Шкертлр, аардан клеп:

– Тубалга дрт тулган бу ел! – дилр иде.

Уразаны егерме идесенд Кадер кичсе булды. Бтен шкерт травихка [67] китте. Тубал ис, «авырыйм» дип, мдрсд калган.

Ышанырсымы? – Кайтсам, Тубалдан иллр искн, йберлре д кренми. Белгн-кргн д юк. Шул юктан юк. Шулай итеп Тубалыбыз югалды. Яа малай тапканчы, миа да зем чен самовар куеп йрерг туры килде.

зеннн со аны хакында трле хбрлр чыгып, кайсылар: «Хаилар белн Мккг киткн, имеш», – ди. Кайберлр: «Сартларга [68] ияреп, Бохарага качкан, имеш», – дип сйлнслр д, аныгын бел алмадылар.

Мин зем тагы малай таптым. Шул кннн аны исемнн чыгарып, инде исемен д оныткан идем.

Бу кн, земский каршысына дип каушый-каушый чыгып, каршымда теге алтын кзлекле франт адм эченд шул Тубалны таныгач шаша калдым. Тшме, дим. Юк, ул н иде. Днья крмгн авыл малаены кзен земский начальник булып кренерлек рвешт киенеп, кыгырау ил миа килеп тшкн адм чынлап та шул Тубал, шул кайчандыр тамагы ач, сте ялангач, миа тамак ялына самовар куйган малай иде. Кинт очрауда шашарлык та бар. Ул уйга килмслек дрд згргн. Зиенд сакланган сурт белн хзер каршыда торган бу егет арасында мнсбт табу бик читен. Аа хзер Тубал дигн исем ятмый да, аны Тубал дип атау, борын табигый кренс д, инде бер д килми д, килешми д, мнсбтсез д шикелле. Ул хзер тышкы ягы белн халыкны «зур трсе», ул – европеец, ул – мкммл франт… всслам.

Аны чын исеме Гыйльман икн, фамилиям – Каиров, ди. Ул минд кичк чаклы торып, кояш баер алдыннан гына китте. Кыш кне шрд укуда булып, йлиг безне крше авылдагы бер байны балаларын укытырга кил. Миа шунда барышлый кергн. Без очрашуыбызга бик шатландык. Ул бигрк т. Аны белн кп м иркен сйлштек. Бигрк ул сйлде. Минем исем китте д торды. Шуны кара: ул зене лл нрссе белн мине баса, тыгызландыра, тартындыра шикелле тоелып кит. Адм згрс згр икн, Ходаем! Ул бтенлй икенче кеше булган – ул ачык, ул мдни, ул белемле. Аны башыннан лл нилр кичкн. Ул, безне мдрсдн киткч, казакъ хаиларына ияреп, Мккг барган, аннан, ха кылмыйча ук, кире Истанбулга килеп, мктпт бернич ел укыган да, Русияг кайтып, хак белн мгаллимлек кылган. Сора фикере згреп, мгаллимлектн ыйган акчасы белн русча укырга тотынган. Шуннан бирле аман укыган, ле д укый.

Безне аерылышканга тугызынчы ел. Ул шушы гомерд трле дверлр кичереп, урта мктплрдге хтле укып та лгергн. Мктп програмыннан тыш та бик кп нрс кргн. Ни турында гына сз чыкмасын, мине км д ташлый. Мин кп урында аны сзен алап ит алмый интегм. Мин земне бернрс д белмне, минем р сзем коры «авыз флсфсе» ген идекен бген, Каиров белн сйлшкннн со, ачык белдем. Моны стен ул хзер авадагы кош дрсенд ирекле, дрт ягы кыйбла, кая китс д, ни кылса да, иреге бар. Укуы, беле м азатлыгы гына тагы бер хл: ул алдагы кннрен бтенлй икенче трле карый. Ул: «ле мин хятны башламаганмын, мин ле аа зерлнм ген, чын хят алда булачак», – ди. Ул ерак, югары м алга омтыла. Ул, кзен ккк, гарешк терп, хяттан алуы ммкин булган насыйбына ирешерг кереп бара.