II D"unya m"uharibsindn sonra Cmalddin uzun illr sovet Azrbaycaninda m"uxtlif y"uksk d"ovlt vziflrind calismisdi. O, vvl Azrbaycan SSR Nazirlr Soveti sdrinin m"uavini, daha sonra is SSRI Nazirlr Sovetinin trkibind Azrbaycan SSR- nin daimi n"umayndsi kimi Moskva shrind faliyysdi g"ost"o.

Mhmmd bd"ul- M"usl"um oglu Maqomayev (1916-1945)

(M"usl"um Maqomayevin atasi)

bd"ul-M"usl"um Maqomayev v hyat yoldasi Baydag"ul xanimin ikinci oglu Mhmmdin hec bir musiqi thsili yox idi. O, ancaq m"usiqi altind g"ozl ifa etmk, mahni oxumaq qabiliyytin, hmcinin, yaxsi rqs etmk istedadina malik olan teatr trtibatcisi kimi taninirdi. Mhmmd teatr rssami olmaqla brabr, hm d mahni oxumaga "ust"unl"uk verirdi, htta, oxudugu mahnilari royalda ifa etmkl "oz"un"u m"usayit edirdi. Onun teatr rssami kimi m"uxtlif zamanlarda Baki v Maykop teatrlarinda tamasaya qoyulan dram srlrin rsm trtibati vermsi, Mhmmdin hqiqtn bacariqli v qabiliyytli gnc olmasindan xbr verirdi. limizd olan materiallardan blli olur ki, Mhmmd atasi bd"ul- M"usl"um kimi mrd, zhmtkes, bacariqli, qorxmaz bir insan olubdu. O, II D"unya m"uharibsi baslayanda ckinmdn, qorxmadan, "oz xahisi il k"on"ull"u cbhy yollanmis, bu d"oy"uslrd s"uca s"ucat g"ostrmis v bunlardanendur qasla bunlardan birind qcasr

Cox tss"uflr olsun ki, balaca M"usl"um"un usaqliq hyati ata v ana qaygisi, nvazisi olmadan kecmisdi. Onun atasi m"uharibnin qurtarmasina bir nec g"un, blk d saatlar qalmis Almaniyanin Kyustrin shrind gedn qizgin v qanli d"oy"uslrin birind yarali sgr yoldasini alovun pncsindn xilas etmk istyrkn d"usmnin acdigi g"ull nticsind hyatla vidalasmisdi. Komandirlri trfindn “Sovet Ittifaqi Qhrmani” adi almaga irli s"ur"ulmsin baxmayaraq b"urokratik ngllr nticsind cani bahasina qazandigi “Sovet Ittifaqi Qhrmani” adina layiq g"or"ulmmisdi.

Mhmmdin m"uharibd kecdiyi hyat yolu haqqinda hrbi jurnalist Mixayil Zaxarcukun “ Krasniy zvezda ” («Qizil ulduz») qzetind drc etdirdiyi “Y"uzillik” srl"ovhli genis mqal sensasiyaya sbb olmus v nticd qhrman haqqinda sndli povestin yazilmasi il basa catmisdi. M"ullif bu bard yazirdi:

“Mqal drc olunandan bir xeyli m"uddt sonra hr trfdn mnim "unvanima, redaksiyaya ksfiyyatci (Mhmmd Maqomayev: -C.P.) il bagli coxsayli mktublar daxil old. Hmin mktublardan birinin m"ullifi sovet vtndaslarinin cox sevimli kinolarindan biri hesab olunan “D"ord tankci v it” ininin ssenari m"ullifi, film milliyytc polyak olan Yanus Psimanovski idi. Onun v basqa hrbi alay yoldaslarinin hamisi birmnali skild Mhmmd Maqomayevin “Sovet Ittifaqi Qhrmani” adina tqdim olundugunu tsdiqlryirdil”.

Kecmis d"oy"usc"ulrdn gln coxsayli mktublar v bu mktublarda s"oylniln fikirlr, o c"umldn sndli epizodlar Mixayil Zaxarcuku bir qdr d ruhlandirmis v o, hrbi jurnalist olaraq bu isi davam etdirmk mslsini qarsisina prioritet vzif olaraq qoymusdu.

M. Zaxarcuk yazirdi: “Bir g"un redaksiyaya Georgiy Qavrilovic Paxlebayev adli bir cbhci gldi. Onun lind Krim vilaytind cap olunan hftlik qzetlrin birind drc edilmis qeyd var idi. Hmin qzet yazirdi: “mshur m"ugnninin atasi ( M"usl"um"un : -C.P.) Polsada hlak olub v orda da dfn olunubdu. Ancaq Georgiy Qavrilovic inamla tsdiqlyirdi ki, B"oy"uk Vtn m"uharibsi illrind o, 301 sayli atici diviziyanin 823 sayli artile riya alayina komandirlik edibdi. Hmin zaman rzind Mhmmd Maqomayev ksfiyyat b"ol"uy"un"un komandiri, serjant cinind xidmt gostribdi. Mhz, buna g"or d, sabiq komandir israrla deyirdi , Bu, bard sgrin dogmalarina v yaxinlarina sxsn "oz"u yazili surtd mlumat veribdi”.

Qzetin bir c"ur, cbhci- artilleriya komandirinin basqa c"ur informasiya vermsi hrbi jurnalistin diqqtindn knarda qala bilmzdi. Odur ki, m"ullif msly aydinliq gtirmk mqsdil tez bir zamanda tdqiqata baslayir v jurnalistikanin b"ut"un m"ovcud qayda v priyomlarindan smrli istifad edir.

Bu, haqda Mixayil Zaxarcuk yazirdi: “Alimlik drcsi olan snts"unasliq namizdinin (Burda s"ohbt cbhci komandir G.Q.Paxlebayevin gtirdiyi, Krimda drc olunan qzetd veriln mqalnin m"ullifindn gedir: -C.P.) qzetd bu fakti drc etdirmsi mn inandirici g"or"uns d, basqa bir trfdn sabiq cbhci zabit inanmamaga hec bir haqqim yox idi. Yeri glmiskn qeyd etmk istyirm ki, kecmis komandir hmin qara g"unlri kifayt qdr yaxsi xatirlayirdi v mnim suallarima d"uzg"un, d"ur"ust v slist cav. Htta, Georgiy Qavrilovic d"oy"uslrdn birind g"ostrdiyi s"ucat g"or Mhmmd Maqomayevin “Sovet Ittifaqi Qhrmani” adina layiq g"or"ulmsi haqqinda sndlri hazirlayib yuxari qrargaha tqdim etdiyini vurgulayirdi…”.

Qarsisina mqsd qoyan m"ullif, bu mslni arasdirmaq mqsdil SSRI M"udafi Nazirliyinin Mrkzi Arxivin gedir. O, 1941-1945-ci illrd Sovet Ordusundan bdi olaraq geri qayitmayan serjant v sgrlrin “lifba” kartockasinda asagidaki mlumatlari askarlayir. Hmin kartockada lazim olan informasiya tamamil "oz tsdiqini tapir. Orda yazIlmIsdI:

“301 sayli atici diviziyanin, 823 sayli artileriya alayinin ksfiyyat b"ol"uy"un"un komandiri serjant Mhmmd bd"ul-M"usl"um Maqomayev 1916-ci ild Bakida dogulub, "UK (b) Partiyasinin "uzv"u olub, Baki shri, Yanvar k"ucsi, ev–19 / 113 "unvaninda yasayibdi. Baki shr Hrbi Komissarligi trfindn hrbiy cagirilib v 04/24/1945-ci il tarixind qhrmancasina hlak olubdu. Almaniyanin Ky"ustrin shr stadionunun simal – qrb trafinda dfn edilibdi. sas: Daxili dftr – 69002. 06/27/1945-ci il”.

M"usl"um"un anasi Ayst xanim xatirlrinin birind qeyd edirdi ki, “Mhmmd Maqomayevi Maykopdan m"uhariby yola salibdi”. Ancaq SSRI M"udafi nazirliyinin arxivindki sndlr Ayst xanimin yanlis oldugunu s"ubut edir.

Arxivdn ld ediln informasiya sabiq artilleriya komandiri G.Q.Paxlebayevin narahatligina son qoyur, hm d qzet shifsind gedn yanlis mlumata aydinliq gtirir. Bundan sonra hrbi jurnalist Mixayil Zaxarcuk M"usl"um Maqomayevl g"or"us"ub fikirlrini onunla b"ol"usmk v m"ugnninin bu bard mlumatli olub v ya olmadigini "oyrnmk isty.

M"usl"uml g"or"us"undn sonra M. Zaxarcuk bu bard yazirdi:

“Sn dem, M"usl"um Maqomayev atasi il bagli hr seyi, htta, onun Ky"ustrind hlak oldugunu bilirdi. Ancaq burda b"ut"ov bir tarix gizlnirdi, onu qisaca iki klm il ifad etmk qeyri m"umk"und"u. Lakin o da blli idi ki, hrbi dostlari alay yoldaslarini Polsanin razisind dfn ediblr.

Niy?

Bax, bu olduqca maraqli, hm d m"ummali idi”.

Mhz, bu sbbdn arxiv bir c"ur, Maqomayevin ailsin is basqa c"ur informasiya gedibdi. Bu, hl hr sey demk deyildi. Hazirlanan plana g"or M"usl"um"un atasinin mzari coxda b"oy"uk olmayan polyak kndinin yaxinligindan kecn dmir yolu xttin baglanirdi. S"ozs"uz ki, bu maqomayevlr ailsin blli ola bilmzdi.