Ээ сыатынан, нэн эмтэнэллэр. Ыарыйдахтарына. Ол рэй аатын ууугар эрэ эмтиир диэн. рэйтэн манай кии ээ буолбут диэн. Ону бэйэтин аймаар эрэ эмп буолар диэн саарсар буоллаллара.

Куба – Байды трд. Хатыным трдн сс ынараатынааы кии. Ол онно туохтуур , кубаны лрн баран. «Тйн бултаатым. Кэдьиги таалайгын кэт», – диэн ыыытыыр .

Эгэ итини сиэтиээ дуо. Сиэппэт. Эр дьоннор бэйэлэрэ эрэ сииллэр. Ол аата кийииттээтэхтэрин аата . Трд диэн, ытыктаан. Итини, кубаны, билигин да кийииттиир эмээхсин баар. лттэ Арамаанабына диэн. Ол ити Байдыга кэлбит буолан. Мин Байдыга кэлбитим да, аныгы дьон буоламмыт, кийииттээбэт этим. Куба – Байды трд . Былыргылар Байды трд дииллэр. Кубаны.

Соболоохтор – байдылар. Бииги, тблэхтэр, рэйдэрбит.

Софрон Григорьевич Слепцов. Муома улууа. «рйэ Трдгэр трбтм. Байды аатын ууа», – диэбитэ. 1975 с. 98 саастааа.

рэйдэртэн биир дьахтар сппт. Стэн хаалбыт.

Дьэ, дьиэлээи булаллар. Кии тардыан, элбэх кии киирэллэр. Дьэ, лрбттэр. Тыы ээ быыылаах . Бу атаын слээрилэр, хайыппыттара, быахтара олох хоппот сирдээх . Ону крбттэрэ, арай, км быа сатыыллар . Арааран, барытын слэн крбттэрэ, били сппт дьахтар б .

Онтон рэй Таарата диэн ааттаабыттара дииллэр.

Николай Николаевич Старков-Сэбиэт Коля (1956). Муома, Тблэх блэгэ. рэй аатын ууа. 2001 с. суруйбутум.

Тирэхтээххэ биир удаан ууоа арааска турар. Туох баар симэин кэтэ сылдьар .

Дьокуускайга музей аыллыбыта. Соболооххо хомсомуол сэкиритээрэ, онно экспонаттары хомуйуу буолбутугар сп тбэиннэрэн, ол удаан ууоуттан били симэин, арааынай киэргэллээх ыытаары, Муома сиригэр маннык баар диэн, ылан кэлбит. Дьиэтигэр. Ити србэччэ километрдаах сир. Сатыы сылдьар буоллаа. Дьиэтигэр чэйдии олордоуна, ээккэтэ таырдьа тахса сылдьар, аалбыт малын крр. Сиэнигэр киирэн этэр: «Тоо маны ыллы. Улуу дьоннор. Кии тыыппат, быа саарбат куолута. Сэттээх, сэтэриилээх буолар. Ол иин миэстэтигэр тттр илдьэин, хайдах баарынан симээн кэбис», – диэбит. Ону уола буолуммат: «Дьокуускайга ыытыам», – диэбит.

Ону оонньор, тннэри илдьэн, удаан ууоар тиийэн, симээн, крдспт. Онуоха биир таммах хараын уута тэн, хааа кубулуйан баран, стэн хаалбыт. «Эдэр оону арааччылаа, саа нэн эрэр киини баалаама, бырастыы гын», – диэбит. Ону ол хараын уута тахсар.

Ол курдук олороллор. Туох да уларыйыы суох. Уол лэлиирин курдук лэлиир. Онтон, саас ортотугар тиийэн баран, бу кии илиитэ уонна атаа тарбахтарыттан ууллан тохтор. Дьокуускай куоракка тиийэн крдр сатаан баран, тннн кэлбитэ. Кэнники ытынан лбт этэ. Талааннаах эин, артыыс эин, ырыаыт эин, кыайыылаах-хотуулаах кии. Холкуос, сопхуос биир тутаах киитэ. Ону удаан ууоун тыыппытыттан буолуо диэн сабаалыыллар этэ. Быраастар кыайан быаарбатахтар. Ити 50–60-с сылларга.

Ити удаан ууоа турар сиригэр, Тирэхтээх рэин рдгэр, иккитэ бааар буолбута. Бастакы бааарга кэлии кии, ктт Федоров Николай Гаврильевич, хос аата Доодорон диэн, тулуйа сатаан баран, крдр курдук этэр: «Эдьиийбит, баччалаах уоту крн тураын, бэйэ ууоххун харыстаабаккын дуо?» – диэбит. Онуоха бэргээ саачча былыт тахсыбыта дииллэр. Ардаы тэрэн, умулларан кэбиэр.

Иккис сылыгар ол сиргэ эмиэ умайар. Ол онно дьоннор крдллр. Ардах тэр, млтхтк тэр ууоу сиэн кэбиэр.

Данил Иванов. Мээ Хаалас, Чыамайыкы нэилиэгэ. 1967–1968 сс. Блтээи педучилищеа II кууруска рэнэ сылдьан суруйбут. Киниэхэ Чыамайыкы трт олохтооо Ион Семенович Федоров (1898) кэпсээбит.

Былыр Чыамайыкы диэн эмээхсин олоро сылдьыбыта . Кэлии дьон кини кыргыттарын кэргэн ылан, манна олохсуйбуттара . Бу нэилиэккэ саамай улахан кл Чыамайыкы дэнэр эбит. Ону харыс тылынан солбуйан, Эбэ дииллэр. Бу кл нэилиэк кииниттэн 10 км танары Тамма снньгэр сытар.

Тихон Егорович Никитин (1915). Илин Хаалас улууа, I Хаптаай нэилиэгэ (билигин Мээ Хаалас оройуона, Хара нэилиэгэ). Айалаах аатын ууа. 1982 с. кэпсэппитим.

Хаптаайдар тустарынан былыргы оонньоттор кэпсээннэрин истэр этим.

Хаптаайга, рскэ, Тииттээх диэн аа ууа баар. Мыла рэх трдгэр олохтоох. Онно, дьэ, былыргы оонньоттор кэпсииллэринэн, рнэн, тиити миинэн, устан кэлэн олохсуйбуттар. Онтон кэлбит дьоннор ол Тииттээххэ олохсуйан скллэр.

Онтон кинилэр уа ттлэригэр Харгыйа аатын ууа баар. Огдураан да диэн ааттыыллар. Олор Тииттээхтэр кэннилэриттэн харыйаны миинэн кэлбиттэр диэн кэпсииллэр. Ол атааннаар эрдэхтэринэ ааттыыллара эбитэ дуу.

Кинилэри онно тохтотумаары, Тииттээхтэр ох саанан ытыалаан тоуйбуттар. Ол кынан баран, Харгыйа аатын ууа элбэхтэр. Кстэринэн олохсуйан хаалбыттар.

Хаптаайдар ситинник скээбиттэр уонна тыаа тахсан испиттэр. Мыла рэх устун. Тииттээхтэр Мыла рэх устун тахсыбыттар. Харгыйалартан эмиэ мыраан рдгэр Харыйалаахха олохсуйбуттар. Харыйалаах аатын ууа скр.

Чэ, итинник.

Нрктээйилэр тустарынан Нрктээйи оонньотторо кэпсииллэринэн.