З пачуцьцём глыбокага задавальненьня «какие-то белорусы» заўважаюць на даляглядзе знаёмую постаць прэзыдэнта Ўкраiнскага ПЭНу пана Яўгена Свэрсьцюка (у недалёкiм мiнулым — сем гадоў лягеру i пяць — ссылкi). За iм вырастае магутны Кнут Скуенiекс, прэзыдэнт Латвiйскага ПЭН-цэнтру, таксама колiшнi дысыдэнт i вязень брэжнеўскiх палiтзонаў. Упершыню з Кнутам мы сустрэлiся ў сакавiку 1989-га на шаўчэнкаўскiх урачыстасьцях у Кiеве, дзе тады яшчэ верхаводзiў таварыш Шчарбiцкi i куды мы з Рыгорам Барадулiным зьявiлiся зь вялiкiмi бел-чырвона-белымi значкамi, за што нас разам зь яшчэ больш небясьпечнымi прыбалтамi i гадаванцам Кiеўскага ўнiвэрсытэту малдаванiнам Барысам Марыянам (на вакзале яго ад iмя юбiлейнага шаўчэнкаўскага камiтэту сустракаў былы аднакурсьнiк, якi некалi напiсаў на Барыса данос у органы) пасадзiлi ў апошнi рад велiчэзнага прэзыдыюму ў залi опэрнага тэатру. Там, у глыбiнi сцэны, быў выдатны назiральны пункт — асаблiва тады, калi ў час прамовы Шчарбiцкага ў рампе выбухнула лямпачка й высьветлiлася, што за кулiсамi хавалася цэлая рота шыракаплечых «рабочых сцэны» ў гарнiтурах ад аднаго краўца.

У Шаўчэнкавым вiшнёвым садку Кнут апавядаў нам, што гэтак дасканала авалодаў расейскай i ўкраiнскай у лягерах: першай — дзякуючы Сiняўскаму i Данiэлю, а другой — цi не самому Васiлю Стусу. Чаму ў тых мясьцiнах у яго не было настаўнiкаў беларускай — пытаньне асобнае.

Зацемкі з праграмы 61-га кангрэсу Міжнароднага ПЭН-клюбу

Для мяне кангрэс пачынаецца з таго, што нечыя сталёвыя рукi ашчадна падхоплiваюць мяне ззаду пад пахi i, як шахматную фiгуру, перастаўляюць на паўмэтра ўбок. Па зладжаным такой мэтодаю праходзе спружынiста ўзьбягае на сцэну і кажа прывiтальную прамову Вацлаў Гавэл. Памiж iншага дэлегатам прапануецца гiсторыя пра прэзыдэнтавага сябра, якi адмовiўся заняць высокую дзяржаўную пасаду, спаслаўшыся на тое, што хоча захаваць свабоду творчасьцi. «Хто ж будзе гарантаваць гэтую свабоду, калi ўсе мы возьмем зь яго прыклад?» — пытаецца прэзыдэнт i глядзiць у залю, дзе ягоная апэляцыя не выклiкае прыкметнага энтузiязму. Магчыма, прычына ў тым, што цi не палова крэслаў апанаваная дэлегатамi з жоўтай скураю. (Дадайце сюды колькi радоў з афрыканскiмi калегамi, сярод якiх прымайстраваўся яшчэ не знаёмы мне, падобны да апранутага ў бялюткі гольф баксэра-прафэсiянала пасланец Бэнiну, ад якога мне, пакутуючы ад вусьцiшных падазрэньняў, давядзецца напрыканцы кангрэсу зацкавана хавацца ў нумары.)

Выступы, што прагучаць у канфэрэнц-залi «Атрыюму», а таксама на сэмiнарах, «круглых сталах» i вэрнiсажах «Small Languages, Great Literature», «Alternatives to State Support for Books and Literature», «Faces from the History of the PEN Club» etc. (Do you understand? Калi не, дык вучыце ангельскую) будуць зьмяшчаць процьму разумных (i ня вельмi) думак i заклiкаў да талерантнасьцi й яднаньня iнтэлектуалаў усiх краiн i народаў. У атмасфэры паседжаньняў будзе прысутнiчаць адчувальная нялюбасьць да сэрбаў. Фiны прапануюць рэзалюцыю ў падтрымку правоў трансыльванскiх вугорцаў. «Нашы» сярэднеазiяты пашыраць праекты рэзалюцыяў пунктамi аб стварэньнi сваiх нацыянальных ПЭН-цэнтраў, але дадаткі будуць чамусьцi толькi на расейскай мове, якую большая частка дэлегатаў не разумее без усялякiх намаганьняў, а меншая не разумее, прыкладаючы пэўныя высiлкi. Хтосьцi запатрабуе катэгарычна забаранiць любыя публiкацыi з фашыстоўскай начынкаю. Хтосьцi абвергне гэтую прапанову, i я ўзгадаю, што дагэтуль ня змог з прафэсiйнае цiкавасьцi прачытаць «Mein Kampf», што, мабыць, ня робiць беларускаму лiтаратару вялiкага гонару.

Салман Рушдзi, якому ў «Атрыюме» дзеля кансьпiрацыi забранявалi, кажуць, адразу тузiн нумароў, вырашыў канчаткова зьбiць сваiх верагодных забойцаў з панталыку i зусiм не прыехаў. Праўда, высланыя ў Прагу iсламскiмi фундамэнталiстамi кiлеры атрымалi годную замену аб’екту паляваньня ў асобе пiсьменьнiцы з Бангладэш Тасьлiмы, якую на радзiме асудзiлi на сьмерць за творы супраць Кур’ану. Тасьлiма ўражвае публiку сваiмi ўсходнiмi строямi й жывым кольцам з чатырох-пяцi целаахоўнiкаў. Яна заяўляе, што жанчын прыгнятаюць у любой рэлiгii, але ў iсламе — асаблiва. Калега зь Фiнляндыi, экспансiўная былая грамадзянка СССР зь пятым пунктам перакладае мне вершы адважнай бангладэшкi на расейскую: «Сестра моя, женщина! Вот идет мужчина. Не смотри на него. Он — твой враг. Он может заразить тебя сифилисом...»

У крэсьле побач са мною маладая чарнявая харватка, што, як выявiлася ў час сьняданьня, ведае колькi дзясяткаў расейскiх слоў. Пераклад верша пра небясьпечнага iсламскага мужчыну дае неблагi шанец працягнуць знаёмства ў пэрспэктыўным рэчышчы размовы аб жанчынах дэмакратычнай краiны Харватыi, аднак мая суседка нечакана кажа, што «сербы убивал ее брат», i ў агатавых вачах западае смутак, якi робiць усе магчымыя варыянты абсалютна безнадзейнымi.

Зацемкі з канцэртнае праграмкі вечару ў джаз-клюбе «Radost»

Музыкаў у джаз-клюбе я так i не паслухаў, бо, пакiнуўшы «Атрыюм», праз колькi сотняў крокаў трапiў у абладу iншае музыкi — каменнай, якая прадстаўленая тут цi ня ўсiмi эўрапейскiмi жанрамi ды стылямi. Спадзяюся, што чытач таксама будзе некалi iсьцi над Вэлтаваю, а таму ня стану ладзiць экскурсiяў. Скажу толькi пра асабiстае: на Старамескiм пляцы, пасьля спатканьня з масянжовым Янам Гусам у шляхетнай апратцы з пацiны, прагуляўшыся ўсьцяж дзейнага фiлiялу цэху сярэднявечных кавалёў у амэрыканскiх джынсах i турэцкiх швэдрах i зьеўшы на стаянцы раскошных фаэтонаў першы ў жыцьцi кулёчак гарачых каштанаў, я ледзьве ня нос у нос сутыкнуўся з сваiм, мабыць, адзiным на сьвеце цёзкам.

Пра этымалёгiю беларускага найменьня Арлой айчынная прэса ўжо ў свой час паведамляла: яго хросная матка — паштарка з нашага аддзяленьня сувязi, якая — цi кол ёй на галаве чашы, цi стукнi па цемечку магнiтафонам «Panasonic» — «ў» чытае як «й».

Праскi Арлой (этымалёгiя засталася для мяне загадкаю) — стварэньне шматкроць больш дасканалае за менскага. Ён ня сварыцца з паштаркаю, ня жлукцiць чырвонага вiна i не псуе паперы. Здаецца, ён абыякавы да жанчынаў (хоць i не належыць да сэксуальнай меншасьцi), а калi ў тэлевiзары зьяўляецца ягоны прэзыдэнт, цёзку не наведвае неадольнае жаданьне намацаць рукою прас.

Праскi Арлой утульна й выгодна ўладкаваўся пяць стагодзьдзяў таму на ратушы, адкуль спраўна паказвае час, робячы гэта з дапамогаю сьвятых апосталаў ды ўсьмешлiвага шкiлету зь пясочным гадзiньнiкам, што ў патрэбны момант торгае за вяроўку i засяроджана лiчыць мэлядычныя ўдары.

Менскi Арлой сьцiшана зайздросьцiць праскаму i зь сьветлай думкаю пра тое, што здарыцца празь пяць стагодзьдзяў зь iм, недасканалым менскiм Арлоем, залагоджвае смакавыя рэцэптары каваю капучына.

Зацемкі з запрашальніка на прыём да прэм’ер-міністра Вацлава Клаўса