Суайчыньнiц, якiм, магчыма, заманецца сюды трапiць, хачу папярэдзiць: не хвалюйцеся — сёньня дыскрымiнацыя паводле палавой прыкметы ў «McSorley’s» канчаткова пераможаная.

1.07. Разьвiтальны шпацыр па Мангэтане пачынаецца ад аздобленага мэмарыяльнай дошкаю сучаснага будынку №20 на Broad Street. Тут стаяў дом, дзе ў 1659 годзе эмiгрант зь Вялiкага Княства Лiтоўскага Аляксандар Куртыўс заснаваў першую каталiцкую школу Новага Амстэрдаму. Як высьветлiў Вiтаўт Кiпель, да прыезду ў калёнii доктар Куртыўс меў беларускае прозьвiшча Карчэўскi і настаўнiчаў у Полацку ды Вiльнi. У Нью-Амстэрдаме ён выкладаў так званую «рускую» мову сваёй радзiмы і чытаў курс лацiны.

Паблiзу знаходзiцца iншая славутасьць — старадаўнi рэстаран з Доўгай Заляй («The Long Room»), што была сьведкаю разьвiтальнага банкету Джорджа Вашынгтона й ягоных афiцэраў пасьля здабыцьця незалежнасьцi. Каля гэтых сталоў зь печаным iндыком i зялёнымi ды белымi графiнамi непазьбежна задумаесься: калi, дзе і зь якiмi дзейнымi асобамi адбудзецца такi банкет у нас? I зь якой нагоды: канчатковай заваёвы незалежнасьцi цi яе канчатковае здачы?

У суседнiх залях наведнiк знаёмiцца з мастацкiм адлюстраваньнем шляху Злучаных Штатаў да свабоды. Сярод батальных палотнаў бачым Вашынгтона з жыхаркаю Фiладэльфii Бэтсi Рос, што пашыла сваёй незалежнай дзяржаве першы сьцяг. Тамсама, у Фiладэльфii, дзе захоўваецца дамок патрыёткi-руказдольнiцы, кангрэс маладой дзяржавы ледзьве не прыняў пастанову, паводле якой дзяржаўнай моваю ЗША магла стаць не ангельская, а нямецкая (германафiлам не хапiла, кажуць, усяго двух галасоў).

У гэткiм музэi аналёгii атакуюць, як аваднi, i ты ўвачавiдкi бачыш вобразы й назвы палотнаў, над якiмi, магчыма, ужо натхнёна працуюць айчынныя жывапiсцы: «Старшыня Вярхоўнага Савету Рэспублiкi Беларусi загадвае выключыць шастой мiкрафон у заднiм праходзе», «Прэзыдэнт разьвiтваецца з сваiмi дэпутатамi» (або «Свае дэпутаты разьвiтваюцца з сваiм прэзыдэнтам»), «Паплечнікі прэзыдэнта з болем у сэрцы здымаюць бел-чырвона-белы сьцяг»...

У палоне мiлых вобразаў роднага краю хуткасны элевэйтар узносiць мяне на 110-ты паверх найвышэйшага ў сёньняшнiм Нью-Ёрку будынку, званага The World Trade Center. Далёка ўнiзе лётаюць экскурсiйныя гелiкоптэры. У тых, хто захоча паляцець усьлед за iмi, нiчога не атрымаецца: пляцоўка агляду нагадвае вартаўнiчую вежу пасярод турэмнага двара з усiмi адпаведнымi атрыбутамi. Газэты пiшуць, што тут, на хмарачосах, пачалi гнездавацца арлы ды сокалы. Пакуль яны высочваюць сабе ахвяраў недзе над Гудзонам, на парэнчы апускаецца мая кароўка-багоўка. «Якраз пасьпела, — расчулена кажу я сяброўцы, асьцярожна адпраўляючы яе ў кiшэню. — Зараз паедзем у Нью-Ёрскi ўнiвэрсытэт да прафэсара Томаса Бэрда, а ўвечары будзем выступаць з табой у Фундацыi Пётры Крэчэўскага».

У кабiнэце прафэсара Бэрда вiсiць абвестка, чый зьмест, мабыць, навеяны паездкамi яе аўтара ў Беларусь: «У сувязi зь няпэўным эканамiчным становiшчам сьвятло ў канцы тунэлю будзе выключана да адпаведнай iнструкцыi».

На вечарыне ў Фундацыi Крэчэўскага бачу ў залi аднаго з найарыгiнальнейшых лiтаратараў нашай сучаснай эмiграцыi Янку Юхнаўца, кнiга якога адкрыла летась сэрыю «Галасы беларускага замежжа» ў выдавецтве «Мастацкая лiтаратура».

Мне сьнiцца зноў...

У хату ўваходжу.

Цыркун тужыў па леце ў запечку,

i павукi з надзеямi спакою

усюды ткалi

сьсiвелае радно...

Кнiга называецца «Сны на чужыне».

А што сьнiцца новым эмiгрантам — журналiстам Алесi Сёмусе й яе мужу Юрку Васiлеўскаму, лiтаратуразнаўцу Лявону Юрэвiчу, Дзiму Лявiту, чыю калярытную постаць пры стосах падпольнае лiтаратуры яшчэ не забылi ўдзельнiкi першых бээнэфаўскiх мiтынгаў? Ратонда на сьвiслацкай набярэжнай? Вогнiшча на дзьвiнскiм беразе пад Друяй? Слынны Брайтан-Бiч, дзе можна ўбачыць шыльду «Пельменная», а жыхары пiшуць у мэрыю скаргi, што палiцыя не разумее расейскае мовы?

Кастусь Мярляк, аўтар кнiгi мэмуараў пад адмысловаю назвай «Дзейнасьць Кастуся Мерляка на эмiграцыi», дорыць мне талерку са статуяй Свабоды. Маладыя эмiгранты дамаўляюцца, як будуць бавiць уiк-энд. У кутку, разгарнуўшы на каленях прывезеную мною газэту, дзе на першай паласе пад’ёмны кран здымае з Дому ўраду дзяржаўную «Пагоню», цiха плача незнаёмы стары беларус.

2.07. У доме ў доктара Алы Орсы апрача людзей жывуць двое сабак. Iхнія ймёны пэўным чынам адлюстроўваюць працэсы, якiя йдуць у асяродзьдзi гаспадароў-эмiгрантаў: старога завуць Мiкiтам, а маладога — Сода-Папам (па назьве папулярнага напою). Стары беларускую мову разумее добра, а малодшы, перш чым зразумее, мусiць добра падумаць. Праўда, для сям’i спадарынi Орсы згаданыя працэсы ня надта тыповыя. Яе сын Паўлiк, студэнт мэдыцыны, гаворыць па-беларуску не зусiм дасканала, але ня горш за народнага пiсьменьнiка I. Чыгрынава. Матчыну мову Паўлiку не займае i ў халаднаватых хвалях Атлянтыкi. (Я нарэшце зьдзяйсьняю сваё рытуальнае купаньне.)

Увесь гэты час мая кароўка-багоўка аддана чакае мяне ў кiшэнi. Вiдаць, згаладаўшыся, яна зьяўляецца на людзi ў грэцкiм рэстаране. Запрыкмецiўшы маю сяброўку, спадарыня Ала апавядае, што апошнiм часам у Амэрыцы за пару даляраў можна набыць пушачку з божымi кароўкамi, якiх потым выпускаюць у садзе цi ў гародзе, каб яны елi шкоднiкаў. Я выказваю далiкатны сумнеў у тым, што багоўкi дакладна ведаюць межы ўладаньняў сваiх гаспадароў. Цi не палятуць яны, шчасьлiва выбавiўшыся зь няволi, на гiстарычную радзiму? Якраз так яны i робяць, пагаджаецца суразмоўнiца.

Пачуўшы гэта, мая багоўка падымаецца ў рэстараннае неба.

Праз тры гадзiны адлятаю на гiстарычную радзiму i я.

У прыбiральнi аэрапорту Кенэдзi грала нягучная музыка і пахла добрым дэзадарантам. У прыбiральнi аэрапорту Менск-2 не было туалетнае паперы.

У палёце з Варшавы стуардэса прапанавала пасажырам сьвежы нумар рэспэктабэльнага выданьня пад назовам «Gazeta Swiateczna». Чакаючы багаж, шукаю ў ёй паведамленьняў зь Беларусi. Адзiная знойдзеная навiна: падрыхтаваны ўказ аб стварэньнi ў раёнах, якiя мяжуюць з Польшчай, Украiнай i балтыйскiмi дзяржавамi, добраахвотных дружынаў дапамогi памежнiкам. На нататку зьвяртае ўвагу і мой сусед-паляк. Чаму такiх дружынаў ня будзе на расейскай мяжы? — пытаецца ён i чуе загадкавы адказ: каб у нашых прыбiральнях нiколi не было туалетнай паперы.