Цяжка абагнацца ад пачуцьця, што апошнiя пяць гадоў прамiнулi нiбы ў летаргii з спакусьлiвымi снамi, а цяпер мы прахапiлiся i ўбачылi вакол усё такое знаёмае й роднае, што хочацца ўткнуцца ў гэтыя транспаранты носам i зайсьцiся ў ачышчальным плачы блудных сыноў.

Прачнуцца, што праўда, пашчасьцiла ня ўсiм. Дзесьцi зусiм недалёка грэецца пад сьнежным пухам магiла майго сябра архiтэктара Валеры Сьлюнчанкi, што аднаўляў ацалелыя ад культурнай рэвалюцыi полацкiя саборы i памёр тры гады таму, чытаючы Караткевiча, хоць больш любiў Басё i Ўнамуна. Пасьля суботнiкаў, ладжаных намi разам з рэстаўратарамi ў Сафiйцы, Валера чытаў лекцыi пра беларускi рэнэсанс i беларускае барока, дэклямаваў вершы Iвана Бунiна i вучыўся не рэагаваць на рэплiкi будучага празаiка В. Мудрова кшталту: «Хорошие стишата, вот только автор — белоэмигрант». Валера i сам пiсаў вершы: пра жанчын i пра восень — па-расейску, а пра мацi — па-беларуску. Ён вучыў мяне жыць адным днём i любiў параўноўваць нашае грамадзтва з слоеным пiрагом, дзе пячорныя людзi складаюць зусiм ня самую тонкую праслойку.

Валера меў хворае сэрца, якое не па чутках ведала, што такое хiрургiчны скальпэль. Калi мы купалiся, ён зь вiнаватаю ўсьмешкаю станавiўся на дно, не праплыўшы i дзясятка мэтраў. Ягоны сын вучыўся ў мастацкай вучэльнi, i аднойчы яго зь сябрамi адлiчылi адтуль за няздатнасьць, а ў сапраўднасьцi — за незалежнасьць. Людзей з такiм, як у Валеры, пачуцьцём гонару я сустракаў у жыцьцi раза паўтара. Можна ўявiць, колькi каштаваў яму паход да дзеяча нацыянальнага адраджэньня, якi падмахнуў загад аб выключэньнi. Дзеяч адказаў Валеру, а потым i мне суровай водпаведзьдзю, сэнс якой зводзiўся да таго, што такiм, як Сьлюнчанка-малодшы, у нацыянальнай навучальнай установе ня месца. Каб супакоiцца, Валера прыехаў на летнiк i прылёг з кнiгаю Караткевiча. Сына праз пару дзён пасьля бацькавых хаўтураў хуценька аднавiлi ў сьпiсах, а праз год я спаткаў яго сярод рэстаўратараў фрэсак у полацкай Спасаўскай царкве, куды ён папрасiўся на практыку, i мы гаварылi зь iм на адной мове, у чым не было нават мiкраскапiчнай заслугi дзеяча нацыянальнага адраджэньня. Гэта, вядома, не па-хрысьцiянску, аднак калi я бачу цяпер таго дзеяча, мне хочацца схапiць яго за рэдкiя валасы i ўпячатаць тварам у родную беларускую глебу, як на Дзяды, у 1988-м, мiлiцыянты спрабавалi ўпячатваць нашыя твары ў мёрзлае поле каля Курапатаў.

Каб суняць у руках здаровы сьверб, я гляджу ў сьнежную далячынь, дзе адразу натыкаюся на «гасударсьцьвенны флаг» над нейкiм сельсаветам. На дапамогу неспадзявана прыходзяць рыжая Зiна i Гэнры Мiлер. «Слышь, Мишка, а что такое вагина?» — «Наверно, что-то с весами связано, — сонным голасам адгукаецца «прэзыдэнт». — Может, гиря». — «Сам ты гиря, — бярэ рэванш таўстуха. — Это же по-русски!» Поўня з дубальтовым падбародзьдзем паварочваецца да мяне. «Мужчина, вы не знаете, что такое вагина?» «Здагадваюся», — унiклiва кажу я. — «Ну так что?» — «Гэта павiнна быць зразумела з кантэксту». — «С чего, с чего?» Зiна з абражанай мiнаю вяртае кнiгу i дастае газэту з крыжаванкай.

«Известный художник-маринист». — «Шишкин». — «Не подходит». — «Репин», — зноў прапануе голены хлапец. «Козёл ты, Федя, неграмотный, — нязлосна ўключаецца ў iнтэлектуальныя гульнi «прэзыдэнт». — Это же Айвазовский». — «Тютелька в тютельку, — падлiчыўшы лiтары, захоплена выгуквае Зiна. — А как ты догадался?» — «Тут же написано: маринист. Море рисует, понятно?» — «А чего напечатали с ошибками: маринист? Проверочное слово «море», значит надо: «моренист». — «В газете козлы неграмотные сидят, а ты обзываешься», — чуецца голас бязвусага Федзi, i ў памяцi высьвечваецца выслоўе айчыннага клясыка пра тое, што дзяржавы ў часы росквiту нараджаюць вялiкiх паэтаў, герояў i каханкаў, а ў часы заняпаду — толькi пыл i шмат начальства. Другi пералiк здаецца мне занадта кароткiм.

Прыдарожныя гандляры сям-там грэюцца ля вогнiшча. «Помещение для хранения оружия, первая «а»...» Я заўважаю, што пачынаю думаць у красвордавым стылi: горад, да якога мы пад’яжджаем, сем лiтараў, першая «л»...

На лагойскай аўтастанцыi дзед з шызым носам прадае сушаныя баравiкi. Сьцяну за ягонай сьпiнай упрыгожвае напалову зьдзерты плякат з кавалкам гатычнага будынку i паловаю коннага рыцара пад бел-чырвона-белым сьцягам. Надпiс захаваўся цалкам: «Беларускi Народны Фронт — вяртаньне ў Эўропу». Дзед высморкваецца ў два пальцы, выцiрае iх аб палiтон i, закончыўшы падрыхтоўку да ўрачыстага моманту, дастае з кiшэнi пачатую пляшку «Русской». Калi вы даўно ня бачылi шчасьлiвага чалавека, паспрабуйце ўявiць таго дзеда з рыльцам ля вуснаў. Пакуль ён закусвае сваю нiштаватую дозу сухiм грыбам, я думаю, колькi сотняў цi тысячаў жыхароў Лагойску трэба апытаць, каб нехта адказаў на пытаньне пра тутэйшага графа, восем лiтараў, першая «т», якi ў 1856 годзе адчынiў у Вiльнi музэй старажытнасьцяў?

За Лагойскам сьнегу ўжо няма. Дзе-небудзь пад тым Гомелем, куды хацеў трапiць расейскi танкiст, вiдаць, яшчэ зьбiраюць радыяактыўныя грыбы. Усё ж мы немалая ў эўрапейскiх сумерах краiна, i дакляраваная п’яным старэйшым братам «утюжка» можа атрымацца не такой ужо хуткай i гладкаю, як мроiцца камусьцi з братнiх стратэгаў.

Гэтая выснова грэе мяне нядоўга. «Новое европейское государство, восемь букв, — чытае Зiна i сама ж прапануе адказ: — Беларусь». Зьлёгку пачырванець ад сораму за свой снабiзм мне не ўдаецца. «Ну ты даёшь, — кажа бязвусы. — Какое это, к чёрту, государство?» Давай, «прэзыдэнт», тваё слова, у думках пад’юджваю я вусатага, аднак той прыкончыў «Жырыноўскага» i цiхамiрна кiмарыць.

На ролю дэкарацыяў да мiзансцэны «Iкарус» прапануе цэлы горад з сотняў асабнякоў, што вырасьлi тут за гады нашае сувэрэннае незалежнасьцi, люструючы эстэтычныя арыентацыi шырокага спэктру мэнталiтэтаў — ад мiнгрэльскага да александрыйска-шклоўскага. У раньнiм сутоньнi гэты цёмны горад-спадарожнiк зь непадведзенымi камунiкацыямi ператвараецца ў разгорнутую мэтафару «нового европейского государства» i выклiкае хвалю настальгii па сваёй выратавальнай посттаталiтарнай «хрушчобе» ў Серабранцы.

Леваруч мiльгаюць бараўлянскiя шпiталi, дзе чвэрць стагодзьдзя таму мой бацька выслухаў сьмяротны прысуд, пасьля якога ўпершыню пасьля вясковага дзяцiнства зноў загаварыў, прынамсi са мной, па-беларуску. Аналёгiя ўжо гатовая адарвацца ад сваёй пратаплязмы і пачаць самастойнае жыцьцё, аднак дарогу ёй i аўтобусу перагароджвае на ўезьдзе ў Менск шлягбаўм з аўтаматчыкамi. Я пакуль ня ведаю пра ўчарашняе прызнаньне нашага прэзыдэнта ў сымпатыях да аднаго няўдалага мастака, якi таксама любiў насiць маленькiя вусiкi, i нiякiх трывожных асацыяцыяў з «ноччу доўгiх нажоў» не ўзьнiкае. Душа, наадварот, песьцiцца ў цёплых хвалях спакою за спадарожнiкаў: у той час, калi бяскрылыя разгортваюць крылы, аматарам красвордаў нiчога не пагражае.