* * *

Размаўляць з нашай перакладчыцаю паэткаю Эльке Эрб па-расейску — суцэльная асалода. «Эльке, как называется эта река?» — «Не знаю. Я с ней не разговариваю».

Беларускiя тэксты Эльке перакладае з падрадкоўнiкаў, але часам яе вабяць арыгiналы, i тады нашы дыялёгi робяцца яшчэ больш забаўныя. «Прайшла г'aдзiна, — чытае яна i адрывае ад старонкi зьдзiўленыя вочы. — Володя, как может пройти гадина, если она не имеет ноги?»

Прыкладна так узнаўляе беларускi тэкст i мая суседка зь Серабранкi, толькi яна нiчому не зьдзiўляецца, а грэблiва падцiскае вусны: «Как всё грубо... Цырульня, гарбата... Это от слова «горб»?» — «А ваша парикмахерская — это от слова «хер»?» — далiкатна высьвятляю я.

* * *

У бэрлiнскiм Далемскiм музэi найцiкавейшымi для мяне нязьменна застаюцца ацтэкi ды iнкi. Няхай iхнія цывiлiзацыi ня ведалi каня, кола i альфабэту — усе недахопы кампэнсуе змрачнавата-вытанчаная эратычная керамiка i скульптура.

Не давайце веры казкам, нiбыта заходняя публiка мае вышэйшыя эстэтычныя памкненьнi. Самы вялiкi натоўп, як зазвычай, сабрала палатно Люкаса Кранаха «Крынiца маладосьцi».

Сюжэт карцiны прэтэндуе на глыбокi падтэкст. Яе дамiнанта — купальня, да якой пеша, конна, возна й карэтна кiруюцца старыя кабеты. Адну мадам муж альбо каханак цягне на ўласным карку, другую амарант транспартуе на тачцы накшталт тых, зь якiмi будавалi Днепрагэс i Магнiтку. У чароўную крынiцу цяжка залазяць карготы i сухарэбрыцы, а выбягаюць адтуль гладкiя грудастыя маладзёнкi зь зiхоткiмi вачыма.

Шматмоўная дыскусiя, што адбываецца каля палатна, круцiцца вакол таго, чаму ў купальню ня лезуць мужчыны. Дзякуючы прысутным аматаркам выяўленчага мастацтва, кантрапунктам узьнiкае тэма блытанiны: аматаркi хвалююцца, цi не пераблытаюць мужы i каханкi сваiх дзiвосна паюнелых спадарожнiцаў, бо тыя мяняюцца да непазнавальнасьцi, захоўваючы хiба нейкую адмысловую радзiмку альбо шнарык ад апэндыцыту. Мужчыны дыпляматычна маўчаць: выглядае, што, трапiўшы на карцiну, яны шукалi б асобыя прыкметы ня надта заўзята.

У суседнiх залях прыемная цiшыня.

Мастацтва паўсюль належыць народу.

* * *

Аднаго разу ў Сафiйскi ўнiвэрсытэт прыйшоў лiст, адрасаваны Клiмэнту Ахрыдзкаму, чыё iмя носiць галоўная баўгарская alma mater. Дырэктар Iнстытуту гiсторыi Акадэмii Навук ГДР прапаноўваў адрасату наладзiць навуковыя сувязi. Паколькi самому Ахрыдзкаму (Х ст. н.э.) напiсаць адказ было досыць складана, гэта зрабiў за яго на просьбу баўгарскiх калегаў доктар Норбэрт Рандаў.

* * *

Рандаў успомнiў сваю дружную турэмную брыгаду «палiтычных», на чале якой стаяў самы добранадзейны зьняволены, што засек сякераю жонку. Турэмныя правiлы абавязвалi адмiнiстрацыю забiраць з пасылак шакаляд. Вiдаць, з таго часу Норбэрт так любiць шакалядавыя цукеркi.

Я апавядаю гiсторыю, як вiцэ-прэзыдэнт Беларускага ПЭН-цэнтру Карлас Шэрман у юнацтве наведваў у аргентынскай турме пасаджанага за палiтычную заварушку Шэрмана-старэйшага. Сярод астатняга зьняволеным забаранялi перадаваць кнiгi. Затое ў сьпiсе дазволенага да перадачаў фiгуравала какава. Убачыўшы ў Шэрмана-малодшага кнiгу, жаўнер-ахоўнiк рашуча закруцiў галавой. Тады Карлас паказаў на сьпiс i на назву кнiгi. Жаўнер засумняваўся i паклiкаў сяржанта. У таго мазгi працавалi хутчэй, i Карласаў бацька атрымаў у сваёй камэры раман Жоржы Амаду «Какава».

Яшчэ адну какава-шакалядную гiсторыю я вырашаю за сталом не варушыць. У 30-я гады ў полацкай перасыльнай турме НКВД «ворагаў народу» ставiлi ў яму, якую паступова залiвалi разьведзенымi чалавечымi экскрэмэнтамi, чакаючы, пакуль жыжка дойдзе да нiжняе вусьнiны, каб яшчэ можна было вырваць прызнаньне. Гэта называлася «зрабiць шакалядным».

На такой асноведзi сюжэт з канфiскаванымi ў гэдээраўскай турме цукеркамi выглядае бледнавата, i я прапаную выпiць за гiстарычны поступ.

* * *

Нямецкi кампутар выдаў нам квiткi ня толькi ў розныя купэ, але i ў чужы, маскоўскi вагон, забiты людзьмi й валiзамi, быццам на перагоне памiж якiм-небудзь Серпухавам i Бугульмой. Я, вядома, не такi прастадушны, каб разьлiчваць, што тут хто-небудзь кiнецца дапамагаць мне цягнуць па вузкiм мiжнародным праходзе iнвалiдны вазок зь Нiнаю. Мы былi ўнутрана гатовыя i да таго, што нi ў водным з дваццацi купэ нiхто не пагодзiцца памяняцца з намi месцамi, але, трэба прызнаць, недзе ў пыльным заканурку наiўнай беларускай душы ўсё ж кволiлася надзея.

Я з вазком бездапаможна стаю ў праходзе. Зьмясiць кулакамi ўсе гэтыя родныя славянскiя пысы ў мяне ня хопiць сiлы, i я зьвяртаюся да адзiнай даступнай цяпер зброi. Не, я не тлумачу, што Нiна ня можа хадзiць. Я разумею, што, напэўна, у iншым вагоне цягнiка «Бэрлiн—Масква» магло быць iначай, але ў гэтым атрымалася тое, што атрымалася, i таму я гучна, каб мяне пачулi ад тамбуру да тамбуру, кажу: «Русские — свиньи!»

Яны глытаюць моўчкi, толькi з аднаго купэ вытыркаецца чырванашчокi мардаварот зь ленаватым пытаньнем: «Кто здесь оскорбляет русских, бля?», але, угледзеўшы вазок, хуценька наступае на горла нацыянальнаму гонару i рыўком зачыняе дзьверы.