Яна паверыла — усміхнулася.

— Ты ўсё яшчэ партызан.

— Я ўсё яшчэ партызан.

Надзя наблізілася, але не абняла, не пацалавала, нібы саромелася, а толькі правяла даланёй па яго калючай шчацэ, ціха і пяшчотна. Крануў гэты дотык мацней за любы пацалунак, за самыя ласкавыя словы. Іван затрымаў яе руку і прыціснуў да шчакі, потым да вуснаў. Тады яна ўткнулася тварам у плячо, у настылае паліто і прашаптала:

— Дзякуй табе, Іван.

— За што?

— За ўсё. За тое, што ты прыехаў. Мне так хацелася пабачыць цябе. Так хацелася… каб ты ведаў. Вось так паглядзець, — яна падняла твар, у вачах плавалі слязінкі.

— Вось табе на! Не люблю жаночых слёз. Давай высушу іх, — і пацалаваў у вочы.

Надзя сарамліва вызвалілася, сказала:

— Чаго мы стаім на кухні? Распранайся. Праходзь, дарагі госць.

Пакуль Іван Васільевіч распранаў паліто, гаспадыня ўскочыла ў чыстую палавіну хаты, праз адчыненыя дзверы ён убачыў, як. яна паспешліва схапіла з канапы нечую пасцель, кінула на ложак, заслала пакрывалам.

Трохі драпнула па сэрцы, што тут, у яе доме, начаваў яшчэ нехта. Адразу пасля вайны неяк апаліла думка, што нехта другі прыйдзе да яе. Можа таму прыехаў тады. Розумам дапускаў, што яна мае права на шчасце, на сям’ю, на каханне таго, хто быў бы штодня побач. А сэрца раўнавала. Апошнія гады ні разу не падумаў пра гэта. Чаму? Верыў у яе вернасць? Не, і пра гэта не думаў. Але ж вось нешта варухнулася. Закранутае самалюбства? Смешна.

Надзя сказала:

— Прабач толькі, калі ласка. Не прыбрана ў нас. Праспалі інтэлігенткі,— і, як бы спахапіўшыся, паведаміла неяк дзіўна — не то баязліва, не то ўзрадавана:

— Віта дома. Працуе ў нашай школе.

— Ты баішся?

— Не. Што ты! Цяпер яна дарослы чалавек. Цяпер яна разумее… Не думай пра гэта. Ведай: я рада. Ты прынёс мне радасць. Я проста разгубілася ад шчасця і не ведаю, што рабіць. Трэба частаваць цябе, а ў мяне — урок, — яна зірнула на ходзікі.

— Безумоўна, ідзі на ўрок.

— Але. Я пайду. Дам ім заданне. Восьмыя класы.

— Не. Не зрывай ніводнага ўрока. Гэта непрыгожа. Што скажуць?

— Але… непрыгожа…

— І не трэба. Навошта? Я сам умею частавацца. Можаш даверыць. Я ўсё яшчэ партызан.

Надзя наблізілася і зноў пагладзіла па шчацэ, як малога. Ён са смуткам падумаў, што за шэсць год жанчына прыкметна пастарэла — напэўна, больш прыкметна, чым сам ён. Вочы… Змяніліся вочы. Нават, здаецца, колер стаў іншы. Выцвілі, ці што? Якія былі яны тады? Ад вачэй — пучкі дробных маршчынак, як праменьчыкаў. І гэтыя на. дзіва прыгладжаныя валасы — яны таксама моцна змянілі яе. Старасць.

— Ты спазняешся?

— Не. У мяне ёсць яшчэ мінуты… — яна глядзела з любоўю, пяшчотна, але была ў вачах і прыхаваная трывога. — Іван, Віта калючая. Яна зразумее — я не сумняваюся. Але сказаць… сказаць можа… Задзірыстая. Насмешніца. Не крыўдуй, калі што…

— Хіба я падобны на ганарыстага пеўня? Чаго, чаго, а вытрымкі, спакою ў мяне стала яшчэ больш. Што б яна ні сказала — я зразумею. Не бойся.

— Яна працавала ў Жабінцы і не паладзіла з дырэктарам. Так заеліся. Камісія аблана разбірала. Праўда была на яе баку. Але мне стала страшна… Маладая, гарачая. Толькі табе, Ваня, я прызнаюся: мне стала страшна. Я зрабіла ўсё, каб перавесці яе сюды. Пад сваё крыло. Чуць угаварыла. Упрасіла райана… Але і тут яна пачынае вайну з дырэктарам саўгаса. Не можа, каб ціха…

— А навошта ціха, калі чалавек ваюе за праўду?

— Праўда… Ах, Іван. Зразумей. Я баюся…

— Ты зрабілася такая баязлівая?

— Думаеш, я была калі-небудзь смелая? — Надзя сумна ўсміхнулася і зірнула на гадзіннік.

— Ты спазняешся. Ідзі.

— Я пайду. Ты галодны? Ты ішоў пехатой? О божа! Як я пакіну цябе! Прабач, калі ласка…

— Ты просіш прабачэння, як у чужога. А я — свой. І ўсё знайду сам.

— Але. Там малако, у шафцы. У каморы сала… Не, я дам заданне… Скажу завучу.

— Не рабі гэтага! Я прашу. Навошта лішнія размовы?

— Ваня! Адзінае, чаго я не баюся — што скажуць пра мяне. Колькі было размоў — ты ведаеш.

— Ведаю. Аднак урокі не зрывай. Няма прычыны.

— О-о!.. Няма… Не сумуй тут.

— Не буду.

— І паеш.

— Што-небудзь знайду.

Яна выйшла. А ён застаўся стаяць пасярод хаты і слухаць… цішыню. Не, цішыні не было. Галасы за акном… І ходзікі… Яны ўпарта адстуквалі: «не так, не так». Дзіўная гукавая асацыяцыя гэтая насцярожыла Івана Васільевіча. Можа праўда, што не так? Што? Ён слухаў самога сябе, свой чуткі сейсмограф, які павінен запісаць усе хістанні. Нічога не запісвалася. Нерухома цяжэлі пласты пачуццяў. Цішыня. Усё-такі цішыня — такая, што нечаканы стук дзвярэй прымусіў уздрыгнуць.

Вярнулася Надзя, паружавелая ад марозу і хвалявання, і таму здавалася памаладзелай.

— Што здарылася?

— Іван… Я падумала… У Віты, здаецца, фортачка… Як яна будзе гаварыць з табой? Не, не, я не баюся. Яна — разумная. Але… але… каб ты ведаў… я і дагэтуль не сказала ёй… пра Сваяцкага. Не магу. Я сказала малой, што яе бацька партызан… Іван… Шугановіч…

— Шугановіч?

— Проста прыйшло на памяць прозвішча чалавека, які загінуў. Добрага чалавека.

— Найлепшага з нас. Але імя яго — Васіль.