— У мяне ёсць такое права. Я на трыццаць пяць год старэйшы.

— Усяго?

— Што — усяго?

— Усяго і права?

— Не, не толькі гэта. Я вось тут заснуў. І ў сне перажыў — каторы раз! — адзін эпізод партызанскага жыцця. Мы прарываліся з блакады. Ішлі праз балота. І я нёс дзіця. Я нёс цябе…

— Часта вы насілі мяне?

— З блакады? Не. Блакіравалі нас грунтоўна ўсяго двойчы. Але першы раз, увосень сорак другога, мы загадзя вывелі сямейны атрад у бяспечнае месца.

— Сямейны?

— Але. Цябе здзіўляе? Відаць, ты мала чытала партызанскіх кніг. Атрады, у якіх жылі жанчыны, дзеці, называліся сямейныя. Але маці твая і ты часцей знаходзіліся пры баявым атрадзе…

Зноў нядобрая ўхмылка скрывіла яе вусны.

— Чаму была такая прывілея?

Ён не адказаў на яе з’едлівае пытанне.

— І мы больш за два гады насілі цябе на руках. Дзіця… Ты была радасцю, пацехай і нагадвала пра сэнс нашай барацьбы. Ты, педагог, павінна зразумець гэта. Пагушкаеш дзіця — і лягчэй ісці ў бой. Мы былі людзі, а не аўтаматы. Мы любілі… ненавідзелі… плакалі ад замілавання, гледзячы на забаўкі дзяцей…

Віталія нерухома стаяла на ранейшым месцы, як акамянелая, дапытліва і, здалося, скептычна разглядала госця.

Івана Васільевіча раптам узлавалі і яе ўхмылкі, і манументальнасць паставы, і тое, што ён, мусіць, быццам бы апраўдваецца перад гэтай дзяўчынай. Чаму?

Ён сказаў цвёрда і строга:

— Што б у нас ні было, ты цяпер не маеш права асуджаць нас. Не, не маеш! Табе не пятнаццаць год!

Яна адказала не адразу, як бы падумаўшы:

— Я не асуджаю.

— І я хачу, каб ты ведала, што я такі маю права казаць табе «ты».

Віта засмяялася басавіта, шчыра, і смех такі неяк адразу скрышыў лёд. Павеяла цёплым вецярком.

Зрушыла з месца: схапіла з фікуса свой халацік, размашыста кінула яго за шырму. Перасунула крэслы. Прыбрала са стала кнігі і сшыткі.

— Вы елі? Маю загад накарміць вас.

— Не. Не еў. Я заснуў. Але я галодны, як воўк. Далікатны госць не павінен прызнавацца. Але я не далікатны госць.

Яна весела, неяк па-новаму бліснула вачамі і пайшла на кухню.

«На каго яна падобна? Ні на каго яна не падобна!» — падумаў Іван Васільевіч і адчуў задавальненне ад размовы, якая напачатку здалася небяспечнай. Настрой адразу ўзняўся. Ён правёў даланёй па калючым падбародку і пашкадаваў, што не захапіў з чамадана электрабрытвы. Святло ёсць. І разетка. Але, выходзячы з вагона, ён зусім не думаў адставаць. А пагаліцца хочацца — прывык галіцца штодня. Дзе цяпер у гэтым жаночым царстве знойдзеш брытву?

Скінуў пінжак і ў адной сарочцы, закасваючы рукавы, выйшаў на кухню. Віталія распальвала на прыпечку керагаз.

— Дзе можна памыцца?

— Я палью вам.

Дзяўчына моўчкі, задумліва палівала яму на рукі над эмаляваным тазам. Яму не спадабалася, што яна раптам стала такая маўклівая. Трэба нечым зацікавіць яе.

— Я ўжо тыдзень у дарозе. Ездзіў да сына. Ён служыць у Крыму. Сухапутны марак. Берагавая ахова. Ён твой равеснік, месяцы на тры маладзейшы.

Выціраючыся, праз ручнік сачыў, як яна прыняла гэтае паведамленне. Зусім спакойна, бадай абыякава. Спытала:

— У вас водпуск?

— Не-е. Я вольны казак. Пенсіянер.

Тут яна здзівілася:

— Так рана? У вас і лысіны яшчэ няма, і сівых валасоў нямнога.

Такая амаль дзіцячая яе непасрэднасць рассмяшыла.

— Дзякуй за камплімент.

Лёгкая чырвань зрабіла дзяўчыну прыгажэйшай.

— Не, праўда, чаму вы так рана на пенсіі? Па хваробе?

— Не, я здаровы. Абараняў травы.

— Травы? Якія травы? — не зразумела яна.

— Кармавыя. Якія хацелі заараць і пасеяць замест іх кукурузу.

— А-а, у калгасах. І за гэта вас паслалі на пенсію? Карацей кажучы, вы некаму перашкаджалі?

— Магчыма. Але і такое тлумачэнне спрошчанае. Усё больш складана. Як заўсёды ў жыцці.

— На пенсію вам не хацелася?

— Не хацелася.

— Вам цяжка?

Іван Васільевіч зразумеў: Віталія падумала, што гэта здарылася нядаўна і што праз гэта ён прыехаў — адвесці душу.

— Не. За паўтара гады я ўжыўся ў сваю новую ролю. Як ужываецца акцёр. Няньчу ўнука, езджу на паляванне…

— Ваш сын жанаты?

— Старэйшая дачка замужам.

Чакаў, што яна спытае: колькі ў вас дзяцей?

Не спытала. Занялася кухоннымі справамі.

Ён прапанаваў памагчы ёй. Адмовілася.

Пайшоў у пакой, знарок не зачыніў дзверы і ўпотай назіраў за дзяўчынай. Яна рабіла ўсё з ненатуральнай павольнасцю, у глыбокай задумлівасці. Пра што яна думала? Гэта сур’ёзна пачало непакоіць Івана Васільевіча. Няхай бы лепш яна была калючая, насмешлівая, як у пачатку сустрэчы, нават непаважлівая.