Ал Кенесары дегенііз кекілікті ілуге ккі болан кезйры трізді, сотар кесі мен тентек ааларыны соынан жріп бден шыныып алан, рыса бірден кіріп кетпей, Чириков есаул секілділер басаран кішкентай жасатарды аып тастап, кш жинауда…

Омбы генерал-губернаторына, «Есіл, Нра, Атау, Ортау, араралы, азылы, Жарайы, Обаан, Тобыл, смрын, араралыдан Жайыа дейін ата-бабамызды жері еді, сендер соларды тартып алып, бекініс салып жатырсыдар. Мал баып, кн кретін бізге де жер керек», — деп лсін-лсін хат жазып, жртты дрліктіре тсуде. Атау бекінісі салынады дегеннен бері тіпті шігіп алды. ан тгіспейік, Атау бекінісін салмадар дейді. Ал атамекен Ккшетауы мен араткелді арасына орнатылан бекеттерге маза беруді ойды…

Біра а патшаа Кенесары кім? Ай далада лыан бір аш асыр. Жазан хаттарына жауап айтарма тгіл осы хатты келген адамдарды зін стап алып шетінен Сібірге айдауда. Ал сонда, Кенесары не істемек? Бізде жазы жо, тіндік, лаа ілмеді, ал енді ата онайы деп алы бараны ктермек… Сондытан да жерінен айырылып а патшадан тілген жрт Кенесарыа осылуда. Омбы генералдары мны неге тсінбейді? Кктемде ктерілген дария тгіл кішкентай зен де бір кні шеберінен шыып тасиды. Ал Омбы бастытары алы ол шыарып, Кенесары кшеймей транда ырып салуды орнына, бізді зімізге ереуілді тотат, немесе ты тыда деп бйры беруден басаны білмейді».

оырлжа кілем бошантайа таы да олын созды. Бір аазды алып тесіле оыды. Бл полковник Талызинны е соы жарлыы еді. «Осы жарлыты алысымен ктерілген ауылдарды масатын білу ажет, райларынан айтпаса, ан жтызып басу шін жиырма трт саатты ішінде сол ауылдар- а зіні балаларыды жіберуіізді аыры рет бйырамын. Бл жарлыты сіз блжытпай орындауа тиістісіз», — деген сзді оып шыты.

оырлжаны онсыз да ара оыр жзі енді тіпті ошылданып кетті. араткел бекінісіндегі бйбішесі айнисаны йінен дейілеп арнап тоалыны аулына да осы жарлыты легімен келген. Аа слтанны Омбыдаы кадет корпусында оып жрген Жнділ, Шыыс деген екі баласы бар. оырлжа бларды патша ызметі шін ауіп-атерлі Кенесары ауылдарына жібермек тгіл, аждааны апанына да жмсауа шімірікпейді, тек… балалары айтанын орындай ма, гп сонда. Жнділ лкен бйбішесі айнисадан, Шыыс екінші йелі, Улиханны немересі Аааздан туан. Жнділ ынжы, ора, бірдееге берілсе тез ат йрыын кесе алмайтын боса. Ал Шыыс шаш ал десе бас алатын атал, рі жет, рі батыл. Жнділ салпы ауыз ара. Шыыс наашы жртына тартан асары, шегір кз. Тре тымыны жанжалшыл, р да жы мінезіні брі де бойына біткен. Жастыына арамастан ел арасындаы дау-жанжала да араласа бастаан. Былтыр есаул Лебедев Балаш кліні тсында кшіп бара жатан Сейтенді ола тсіргенде тілмаш болып баран да осы Шыыс. Ал Жнділде бл жігерді бірі де жо. Бір биеден ала да, ла да туады деген міне осы. Аа слтан екі баласын да жек креді. з олымен ажала айдап салуа бар, біра тркіндері мыты, адуынды йелдерінен ана именіп жр…

оырлжаны кзі айтадан жас тоалына тсті. Бл жолы баанаыдай емес, шірейген кішкентай кзіні тбінде бір ияпат ашу ойнай жнелді. Жас тоалыны бетіне тесіле арап, ішіп-жеп барады. «Мынау тыыршы тс, блек бксе кімді болса да ызытырар… Осы слу тоалы баласы Шыыспен кілдес дегенді бйбішесі айниса кптен бері ла-аыс ететін. Ааазды жек кретін, кндес атынны шері ой деп оырлжа бл сзге блендей кіл оймайтын. Алайда тоалыны асына бір жансызын тыа ойан. Сол жансызы жаында мны сек емес, шын екенін айтан. Бл суы хабарды естіген шата анша блан-талан болып ашулананмен, ш алуа келгенде айлаор, ндемей бас салатын сабырлы аа слтан табанда шу шыармай «тра тр блем!» деп іштен тынан да ойан. Сйтіп ызаа нсіз жанып жргенінде екінші бір смдыты таы естіген. лкен баласы Жнділ осы кіші тоалыны аулындаы бір тлегітті ызына ашы екен. ыз да мны жасы креді-міс. «Егер кем айттырып бермесе, осы ызды наашым аулына, немесе Омбыа алып ашам», — дейтін крінеді Жнділ..

Бл хабарды естігенде оырлжа тіпті кйіп кетті. Аа слтанны баласы арашыны ызын алма деген не смды! оырлжа кіші шешесіні ойнына барып жрген Шыыса да мндай ашуланып крген жо, ал бл жолы… Жнділді жедел шаыртып алдыртты да:

— Сені арашыны ызы, бдіуаит тлегітті Кмісін алам дегені рас па? — деді екі кзі анталап.

Жайшылытаы ынжы, ора Жнділ сір Кмісті шын жасы кретін болуы керек, ктпеген жерден табандылы крсетті. кесіне тіке арай алмаса да, ыза берген удесінен таймады.

— Рас.

— Ал сен бкіл лытау, ара Кегір, Сары Кегірді ожасы Ерденні кіші ызын саан айттыранымды білмейсі бе?

— Білемін. Ол ызды Шыыс алсын…

— Ей, не малтады езіп трсы зі? «Шыыс алсыны» алай?! атынды саан айттырамын да, алатын Шыыс боланы ма?

Жнділ тмен арап мігірледі.

— кесіні жас тоалына баранда, аасыны алыдыын ала алмай ма?.. Алсын. Мен Кмістен бтен ешкімді алмаймын. Алдырмаса бауыздалып лемін.

оырлжа кйіп кетті. Жнділді бас салып тепкілейін десе, Зейнеп пен Шыысты арасын жрта жаяр деп орыты. Ашудан зін зі зер стап:

— Шы йден! — деуге ана мршасы жетті.

Осыдан кейін тсек тартып ш кн жатып алды. алы ойа шомды. Шешімге де келді. «Зейнеп пен Шыысты арасы жрта тарамасын. Аайын-туан естісе абыройымны айрандай тгілгені. Бл екеуіні тартар жазасын тек зім ана білуім керек. Ал Жнділді арашыны ызы Кмістен алыстатан аыл. Сандыбайды Ердені зіммен терезесі те шонжар. Онымен дандал болу — он екі анат а ордама таы да бір жаа тіреу осылды деген сз. Наашысы Тябай арадан шыан ыыр еді, крді бе жиеніні алай арай тартанын? айткен кнде де Кмістен ажырату дісін табу ажет, наашысы секілді то мойын ит айтана кнбесе…»

Бкіл араткелді бір шыбыпен айдаан оырлжа з басына тскен ауыртпалытан осылай кбідей ісініп не, істерін білмей жргенінде, Талызинны лгі хаты келген.

оырлжа уанып алды. «Ау, туан балаларыды крер кзге ажала айдааны ба, деген іштей сраа: — ш жз бірдей мадатаан Абылай зін Хиуа ханыны лдыынан алып ашып, еліне аман-есен келген Ораз лды ер жеткен кезінде «Басымнан ткен ашынды, лды аралы кнімні кусі болады», — деп з олымен бауыздаан жо па еді?! Жаманды ісіні айаы болар адам тірі жруге тиісті емес. Бл салтты Абылай балалары берік стаанда Смеке ханны рпаы неге ашады? Аа слтан оырлжа зіні тоал шешесіні ойнына баран баласы Шыысты ерлік крсетер сын сапар- а жмсауы кн ма?» — деп мырс-мырс клген.

Енді осы шешімін айтпа боп іздеткенінде, Омбы кадет корпусынан жазы демалыстарына келген Жнділ де, Шыыс та аулында болмай шыан. Кенет бойын ызаншаты, ашу билеген оырлжа оларды іздетіп шаыртып алуа шыдай алмай, асына он бес баскесер нкерін ертіп, зіні лі тнейтін кезегі жетпеген жас тоалыны аулына тсіп кеткен. Біра Жнділ мен Шы- ыс мнда да болмай шыан. Сір келеріні келе жатанын естіп, крші ауыла кетіп алан трізді. Бір нкеріне «тауып келідер» деп бйырып, зі тоалыны йіне тскен. Мезгілсіз келген байыны тксиген абаынан Зейнеп сескене алса да сыр бермеген. Слу денесіні еркектерге алдымен кзге тсетін ерекше жерлерін кзгі семірген тоты ойдай дейі блтылдата, кзін жерден бір алмай, аяын шынан басып ызмет істеген. Жас баланны тез піскен етін ттасымен бір зі жеп, бір шара ымыз ішіп ыылы ата бастаан оырлжа ырмызы ызыл тлкідей лпырып зінен лденені дметіп монтиып отыран тоала сонда ана араан. Жеген еті мен ішкен ымызы бойа тарап, денесін кенет бір алуан ызу сезім билей жнелсе де, «тоалым, сені кіліді соынан табармын» деп далаа шыан. Ел жата бастаан кез еді. Жнділ мен Шыыс лі келмеген екен. оырлжаны бтен ой билеген.