Байболат асаал бл тілекті шыл аыла сап, олма-ол шешімін айтан:

— ш жзге хан болан Абылай атасына Арынны, арауыл, Атыай рулары алты ызын бергенде, сол Абылайды батыр немересіне бізді жалыз ызды имаанымыз болмас, алсын — деген.

Бір апта ткеннен кейін лке Байдалы, Аошар Сайдалы боп ш бозды ксем жеккен кмістеген ара пуескемен, жасау артан тоыз нарды бір кш етіп Кнімжанды ыралтып-жыралтып Ккшетаудаы асым трені ауылына затан.

Мны естіген оырлжа намыстанып блан-талан болан. Жаса жіберіп Байболат ауылын шауып алуа да оталан. йтсе де, байлыы зінен арты Арынны шонжар руы лке Байдалымен жанжалдасуа батпаан. О баста Кнімжанды тоалдыа сраанда да оырлжа тек атын санын кбейтпек емес, Араны осы шынжыр бала, шбар тс руымен жаындаспа ойы да болатын, ал сол ойды бзыланына атты ынжылса да, тайпа рулы елді зіне жау етуді атерлі екенін ты. Сондытан Байболата берген алы малына ш тоыз айыбын осып алды да, пайым тгел дегендей, ккіректегі ызаны ішке тйіп ала берді.

Біра оырлжа енді асым балаларына бден шігіп алды. Ебін тауып, езуін алай жырам деп жргенде Ккшеден Жабайы зеніні саасында отыран Тараты еліне затылып бара жатан Саржанны лкен ызы Кнікейге жасаымен кездесіп, оны бір тн иемденіп оя берген. Аа слтан оырлжа мен асым тре балаларыны арасындаы осы бір намыс ызасы енді бір-біріне мгі кешпес анды кекке айналан. Ба таласы, жер таласы, ру таласы, ар таласы, атын таласы брі келіп, бден шиеленіскен ыл тйін болып атып алан.

Мны тек алмас семсер, ткір ылыш ана кесіп бере алатынын екі жа та жасы білуші еді.

Осы таласты бас себепкері Кнімжан слу шыан жері де, тскен жері де мыты болан со зін-зі тым еркін стайтын. Кйеуіне де айтанын істететін, мейлінше ерке…

Кнімжан аза йелдеріні салты бойынша Кенесарыны кйеуім, ерім демей тек «трем» деп ана атайды. Бнысы бір жаы кйеуіні тре тымынан екенін дріптеу болса, екінші жаынан «трем» деп зіне билігіні мол екенін ескертіп еркелетуі еді. Сол деті бойынша ол:

— Трем, сен дайменді батырды атама естірткен смдыынан хабардарсы ба? — деді сл ждей.

— Жо, андай смды?..

— Азнабайды балаларын білесі ой…

— ай Азнабай? Баянауылдаы аржас Азнабай ма, лде зімізді Ккшедегі Асары Азнабай ма?..

— аржас Азнабай. Біз Арадан кшпей трып Тайжан деген баласын патшаа арсы шыты деп Омбыда атып лтіріп еді ой, соны аасы Сейтен батырды да лтіріпті…

— Топыраы тора болсын. Есіл ер ерте кеткен екен! Мені ажалым оырлжадан келеді деуші еді. Сол итті шпенділігінен мерт болды ма екен?…

— И, солай крінеді. Азнабай аулымен Балаша арай кшіп келе жатанда, Мы Арал тірегінде оырлжаны лгі шоынан кіші баласы жол крсетіп келген скер арсы шыып стапты…

Кенесарыны клгінденген сарыш тсі ара оырланып кетті.

— ырыландары кп пе екен?

— арсыласуа ммкіндіктері болмапты. Ойда-жота ола тскен крінеді. Бір-екі жігіт сойыла жыылыпты.

— Топыратары тора болсын, есіл азаматтар. Араа оралар кн туса алармыз лі штерін.

— Сейтенмен бірге убетті Ожарын да стапты. Ол сол Омбыда абатыда жатан крінеді.

— ай Ожар? Ана оырлжаны шабарманы Ожар ма? Ол Азнабай аулынан ат йрыын кескендей еді ой?

— оырлжамен келісе алмай, араткелден айтып з еліне барыпты. анына тартпаанны ары сынсын дегендей, анына тартан ой. Жер-суынан айырылан аржасты айысы жеіп Сейтенге айта осылан екен.

— Бір кргем… айсар, иілімге келмейтін жігіт трізді еді. иянат оны да дрыс жола салан екен. ттеген-ай, ол бейшараны да ит жеккенге айдайды ой.

Дл осы кезде бларды жанына Наурызбай келді. Бл жиырма екіге жаа шыан келбетті жігіт. Бір ке, бір шешеден туса да, бітімі Кенесарыа млде самайды. Са бойлы, екі иыына екі кісі мінгендей лаш жаурын, тіп-тік келген, ат жаты, екі бетінен аны таман аба тсті. Мрын, кз, ас-абатары аза жігіттерінікінен крі мол пішілген, танадай жалтыраан сопатау келген лкен оыр кздері адама ілтипатпен арайды. ызылды-жасылды меруерт рілген айдары самай тсынан салбырап тсіп тр. Жаа тебіндеп келе жатан оыр мртты. Басында ызыл барытпен тыстаан ндыз бркі, стінде йыршытары мен тырнаты аятары салбыраан ара аса кзен ішік. Ішігіні жаасына, жеіне, шетіне ара оыр ндыз стаан. Беліндегі кміс белбеуіне былары ынды селебе таан.

Наурызбай рыса да осы киімімен шыатын. Білегіне дейін сыбанып тріп алан о олында бауыры орасын, бес батпан зілдей ауыр ара найзасын тудай ктере стап, астындаы сарылт ылшыты абоз атын ойнатата «Абылайлап!» шапанда, жан арсы келе алмайтын. Жне зілдей ара найзамен ешкімді ос олдап шаншып крген емес. О олында трт жігітті кші бар дейтін жрт. Наурызбай асан найзагер, заманында бл соыс аруынан зіне пара-пар келетін жан кездестірмеген. Жне жауа шапанда абаы арс жабылып, жзінде ерекше аар пайда болатын. Ал жайшылыта Наурызбайдан а жарын жан жо. Ол мндайда рі нші, рі зілой. Ал азір Наурызбайды алы абаынан ынжылан ре байалады. Кзі тередей, ас-абаы кіртие алан.

Оан себебі де бар еді.

Наурызбай соы кезде зі туып-скен Ккшетау туралы кп ойлайтын бол- ан. Мндай кездерінде Араны жасыл шалынды, кк майсалы даласы, жапар-жапар з тасты, н бойы рби біткен алы араай басан тйе ркеш шаын таулары, кк толыны жар кемерін тынбай соып жатан шалар клдері, мол сулы зендері оны кз алдында елестейтін. Кенет Бурабайды кз жасындай кгілдір толыны шулаандай, кереге анат ыран бркіт алытай шан Ожетпесті басында ойнаан ерке жел жылаандай, дымыл иісі аыан Кенесары гірі кіренгендей лаына бір айылы н келетін. Сол н зін шаырандай болатын. Наурызбай мндай кезінде кктем снін, жбайы нін асаан жыл сындай, іші-бауыры елжірей, туып-скен Ккшетауын саынатын. йткені асыр салан балалы шаы, жігіт болып махаббат дегенні не екенін білген алашы баытты тні, брі де осы Ккшені кгілдір шаында ткен. Наурызбайа Ккше деген р ана туан жер емес. Ол кейде зіні жылсы болып жаратылмаанына кінетін. Егер жылсы болса сол Ккшені р кктемде бір шарлап шпас па еді! Мндайда Наурызбайды жрегі удай ашып, жанын ояра жер таба алмайды. Сол баыттан, сол уанышынан айыр- ан сонау темір киген дшпандарымен алыса тскісі келеді. тте не керек, Наурызбай да бір, тырда тран бала бркіт те бір, шара анаты бар, біра аяындаы жібек бау жібермейді, р айрат мезеп ша-ша шаыруа ана дрмені келеді.