Вход/Регистрация
Хан Кене (на каз.яз.)
вернуться

Есенберлин Ильяс

Шрифт:

Горчаковты бл ылыына Кенесары блан-талан болып ашуланады, зіе кісі ыру керек болса, мен де крсетейін деп ата мінеді. Міне осылай ызаа зер шыдап жрген кндерді бірінде, ордада ааз жазып отыран Жсіпке:

— Ерте сарбаздарымыз бас осамыз деп уделескен Алашаханны моласына жреміз, барасы ба? — деді.

— Барамын, — деп жауап берді анды оиаларды таяп келе жатанын онсыз да сезіп жрген Жсіп ойланбастан.

Ертеіне зін орайтын Батырмрат басаран жасаымен Кенесары Алашахан зираты тран ара Кегірге бет алды. зге батырларына да тез жетсін деп хабар берді. Бл ккек айыны ая кезі еді. Жер жаа кеуіп, кгал шп жылдаысынан ерте ду ете алан. Арадаы лі бекініс салынып, мылты дауысы а-сын ркітпеген Арынаты, лытау, Кішітау, Айыртаулар алыстан мнарлана крініп, иялыды тербеткендей. Оны стіне ке дала биыл те-мте кркем еді. Жел соса лпыра тскен шалын. Иісі жпардай аиды. Бетінен сйген кктем желі. Ойында да, ырында да, клінде де, шлінде де сысыан с… Табиатты осыншама слу суретін кріп мас боландайсы. иялы кктем желіндей сар далады шарлай кезеді.

Кенесары осы аламат жерден расымен айрылам ба дегендей жан-жаына айыра арап келе жатты. Екі баласы мен Кнімжаннан айырыланнан бері тіпті згеріп кеткен. Блтіріктерінен айрылан брідей бден анкзденіп алан. Жртпен де тіс жарып сйлеспейді. Бар зрін ішіне сатап бетінен ан-слі ашып, а сары жзі срлана тскен. имылы, жан-жаына адала кз тастаан келбеті, айыдан грі Кенесарыны жрегін ашу-ыза, кек билегендей.

Кенесарыны жанындай жасы кретін йелі мен балаларынан айрыланынан да баса жрегін ртеген кйігі бар. Жсіп оны да біледі. Ол кйік — слтанны Ара мен Кіші жзді ел билеген кейбір би, асаалдарын зіне ерте алмаанынан туан кйік.

Орынбор скери губернаторыны арамаындаы орыс станица, бекіністеріне тимегенмен Кенесары ереуіліне осылмаан ауылдарды шауып, малдарын айдап алуды тотатпаан. Ондаы ойы аыла кніп соынан ермеген жртты талаумен, сойылмен орытып ергізу болатын. «з еркімен тедігін, жерін бермеген аза ауылдарын орыс генералдары солдат шыарып, ырып-жойып, орытып тартып аланда, біз неге сйтпейміз», — деп ойлайтын ол. Кенесары осы орытуды зіні ел билеудегі бір ыайлы ралына айналдыран. «ора-ора батыр болды» дегендей, сойылы тым батан жртты тбі зіне жауа айналатынын ол ескермейтін. Ескергісі де келмейтін.

Кенесарыа ермей жрген ел билеген адамдарды бірі Орта жзді биі Жабыршыны Баложасы еді. Ол зіне жаын жерде салынып жатан Торай бекінісіндегі солдаттара ара сйеп, слтанны бірігейік деген сзіне тіпті ла ілмей ойан. Осыан ызаланан Кенесары ткен жылы биді дейі орлаандай аулына арындасы Бопай батырмен ш жз сыпай жіберіп, Баложаны бар малын айдатып алан. Малын айтарып берсем Баложа енді соыма ерер деген Кенесары биыл оан кісі салан. Хатшысы Сида ожаны шаыртып алып, бір жаы бйры, бір жаы тініші етіп оан лемен хат жаздыран.

Кенесары хатында Баложаны матай, тбі жеріді, еліді орыс патшасы алады деп орыта келіп:

…Арын, ыпша аасы!

Жыртылмасын, жарыным,

Елімізді жаасы.

анандай-а болды ой

Бл азаты таласы,

Ойда оан, ырда орыс,

кім болды аласы.

Кімнен тая жегендей

Бізді аза баласы.

Быт-шыт болып жргені —

Аузыны аласы.

Тізгін берсе Кенеге,

анат осса жебеге,

ырма тгіл жауыды

Дал ылмаса немене! —

деп зіне осылуа шаыран.

Біра кш Кенесарыда емес, мол скерлі а патшада екенін білетін Баложа Кенесарыа осылысы келмейді. Аулын еркек емес, атын Бопай шапанына ызаланан би, тоналан малын садаа ылып, Кенесарыа улы тілді лемен ашулы жауап айтаран. Ол жауабыны бір жерінде:

апияда кенеттен,

Ора тсер боларсы,

айтып шыпа зор болар.

Сені, слтан, дшпаны

Жалыз орыс емес-ті,

айда барса алдыда

рулы тран тор болар.

Райынан айтпаса,

Тбінде діл басы ор болар.

Былай барса оан бар,

оадаан ке бар.

Былай барса йсін бар,

йсін толан байсын бар,

Жрекке тскен тйсін бар.

Былай барса Бар бар,

Жайын болып жтарлар,

Тау жайлаан ырыз бар!

Жрекке тскен бір мз бар,

Артыда алан орыс бар,

Байс-ау, мнда саан айда оныс бар!..

— деп Кенесарыа сен тбінде ор болып лесі деп орытан.

атеді досынан асы креген. Бл хат Кенесарыны е жаралы жеріне тиген. Слтан бар смды салмаын салалы тран жан-жаын оршаан жауы барын Баложа бисіз де білетін. Кенесары бан ашуланан жо. Жауыны кп екеніне кне тра, бріне жалыз зі арсы шыан жо па? «Не ойлаан армана жету, немесе сол жолда рбан болу!» — Слтанда бтен шешім жо. Оны ашуландыран, ызаландыран — ел аасы деген Баложа би сияты адамдарды Кенесарыны осындай иын жадайында, ол шын бермегені, Кене хана бас иіп, Абылайды а туын ктерісуді орнына, іргесін млде аула салып, Россия патшалыына бет брып кетуі.

«Жарайды, мені жанымды тбі орыс, оан, ырыз біреуі алады екен ой. Баложа би, сен соны дтке уат етіп уанады екенсі, оан дейін мен сені жаныды алайын!» деп Кенесары сол кні тнде биді аулын айта шауып, зін ат йрыына байлап лтіруге бес жз сарбазымен Жанайдар батырды аттандырды.

Біра Жанайдар батыр слтанны арманын орындай алмады. Жорыа кетіп бара жатып, жолай ыз кнінен кілдес Бопай аулына бір тн тнеп, дер кезінде биді аулына жете алмады. Кенесары ордасымен жасырын хабардар болып отыран Баложа аулына Жанайдар батырды шыанын естіп, арамаындаы бес жз йді ертіп ктеріле кшіп, Ор аласыны ар жаына ашты. Биді жртын сипап алан Жанайдар батыр зіне арсы шыан Ахмет слтан-правительді солдаттарымен атысып, одан со Сыра арай кшіп келе жатан Ккір биді аулын шауып, кп малын олжа етіп айтты.

  • Читать дальше
  • 1
  • ...
  • 68
  • 69
  • 70
  • 71
  • 72
  • 73
  • 74
  • 75
  • 76
  • 77
  • 78
  • ...

Ебукер (ebooker) – онлайн-библиотека на русском языке. Книги доступны онлайн, без утомительной регистрации. Огромный выбор и удобный дизайн, позволяющий читать без проблем. Добавляйте сайт в закладки! Все произведения загружаются пользователями: если считаете, что ваши авторские права нарушены – используйте форму обратной связи.

Полезные ссылки

  • Моя полка

Контакты

  • chitat.ebooker@gmail.com

Подпишитесь на рассылку: