— Бл уаианы Кенесарыа естірте алдыдар ма? — деді ара ср анын ішіне тартып.

— Тнде ауылды шауып жатанда кісі жібергенбіз. Жер арасы шалай, егер шабарманымыз ола тсіп алмаса слтан аулына таяп алан шыар, — деді Крібай шал, — біра оны олынан не келеді?.. «Крі ылыш» жендеттері Ора арай беттеді ой, кездесе алмас… Тек Жантре рім-бтаыны ауылын бктерлей уса шырасулары ммкін. — Шал таы крсінді, — ой, білмеймін, шыраса ояр ма екен… Тым иыс жатыр ой… Жне ол тстаы ел Кенесарыа арсы, жн сілтемес.

ліктерін ойысып ауылдан шыысымен, тні бойы йы крмеген Есіркегендер бір сайа тсіп, аттарын тсап ота жіберіп, здері оржындарындаы азын-аула астарымен зек жалап, кн тс боланша йытап тыныып алды. Енді олар Солтстікке арай брыла тсіп Орынбора Кенесарыны арамаына жатпайтын ауылдарды стімен жрмек болды.

Есіркеген ата онысымен-а таы сазара ойа шомды. Жанындаы серіктерінде де н жо. алай ндесін, баанаы ауылдаы крген кріністері екі иіндерінен сегіз батпан ауыр жктей жерге жанши тсіп, бастарын ктертер емес. сіресе Есіркегенні абаынан ан жауан. «Россияа баыну керек деймін. Ондаы ойым лы халы, мдениетті халы, зімен бірге мрата жеткізеді деп сенуімнен шыан арман. Ал баанаы ауыла істегені не? Ммкін мен ештееге тсінбейтін болармын, а патшаны да, оны арапайым солдаттарыны да арманы біреу-а шыар. Тезірек азаты ртып, жерін емін-еркін пайдалануа асыатын болар. Біра бір олдаы бес саусаы да бірдей емес ой. Бір Абылайдан шыан екі рпа — екі блек жол стаан жо па? Улиге арсы асым шыса, Улиді баласы Шыыса асымны баласы Кенесары арсы келіп отыран жо па? Сол трізді бір Россия патшасына баынатын жртта екі трлі ой болуы ммкін ой»…

рине, Есіркеген зіні осы ойынан кейін жиырма жылдай шамасында тариха келген Шыысты баласы Шоан мен Кенесарыны баласы Сыздыты да біріне бірі арсы соысатынын білмеді. Шоан — орыс генералы Черняев жаында, ал Сызды оан хандыын орап шыатыны оны тіпті ш йытаса тсіне де кірмейтін жйт. Сондай-а зі секілді Шоанны да Россия мдениетіне анат аып, туан халын сол Россияа тартанын, біра артынан генерал Черняевті скері сол халыты Россия патшасына отар етемін деп ыранда, не істерін білмей, ызметін тастап Тезек трені аулына ашатынын айдан білсін.

Есіркеген азір шым-шытыры жмба ойды шешуін таба алмай шатасуда еді. «Расымен мен ателесіп жрмін бе? Тбі жауынан тыла алмайтынын білген жаралы жолбарыс трізді не болса да айасып лем деген Кенесарыныкі дрыс па? Мдениет, прогресс, Россиямен біріксек жары кніміз шыады деп жргенде, халымызды еркіндігі тгіл, зінен айырылып алмаймыз ба? Егер азаты зіне осу деті, немі лгі ауыла істегеніндей бола берсе йткен мдениеті де, келешегі де рсын!.. Онда су ішсем де, суан ішсем де халыммен бірге боламын. Тек соны кні ккте жзсін, соны ана сулесі жарырай тссін».

Осындай шым-шытыры ойда келе жатан Есіркеген кнні екіндіге таяп аланын жаа аарды. Ол енді брылып жан-жаына арады. лі шы-иыры жо ке дала, ау басын аырын сипай ескен салын жел, басты шырмаан смды ой…

— Кн екейіп кетті, осы бір тста ауыл болса керек еді ой, — деді сары пшы сол жатарындаы кгілдір дестерден асыра нсап, — аттар да болдыруа айналды.

— р ана аттар ма, жаны рыр да болдыран секілді-ау.

Бл Есіркегенні жолдастарына ата оналы айтан е алашы сзі еді.

Серіктері тіл атан жо. Жас жігітті жрегінде андай ауыр кеселді жатанын тсінгендей аырын крсінді де ойды.

Блар енді сола, пшы сары крсеткен кгілдір дестерге арай брылды? рі-бері жрген со кн бата, адыр-д оршай біткен жазы далада, арасуды жаалай онып отыран ауылды крді. Бл ауылды да сиы та аларлы. Осы араа не жаа келіп онан, не болмаса йлерін жыып кшуге ыайланып жатан трізді. йтеуір тйелі жкті жанында бігерленген жрт. Тек лгі жыылмаан (лде жаа ана тігіп лгірген) лкен ш а орданы есігіні алдында бл йлерде лік бар екеніні белгісі ат йрыына жалау байлаан сойылдар мен й стін айыш-йыш етіп таан ара басрлар крінеді (лік бар йді блай білдіру кей руларыны ежелгі дстрі). рген ит, рген мал кзге тспейді. Тек кшке арналан тйе мен бірен-саран ырдуан, пуеске байалады. Біра ауыл іші жыпырлаан адам. Ауылды оршай кп салт атты жне тр. олдарында найза, сойыл, шопар…

— Бл ауылда да бір блік бар секілді, — деді ара ср, — брылып кетелік.

— з еліні блігінен брыланда айда барасы? — деді Есіркеген. — Туекел, не болса да бара крелік.

Блар ауылды оршаан сыпайлара таяанда алдарына егезердей ара мртты жігіт згелерден блініп шыа берді.

— Ей, кімсідер? — деді ол астындаы абоз атын ршытай айналдыра ойнатып, аналарды слемін алмай.

— зіміз ой, — деді Есіркеген, ананы кеудесіне таан кк ша белгісінен Кенесары скері екенін біліп. — Крмей трсыз ба?

— Кргеніме крімдік берейін бе? — жігіт ні грілдей шыты, ашулы жан екенін бірден сездіріп алды, — зіміз дейтін мені екі туып бір аланым ба еді? амшы кргі келмесе, одан да тезірек жніді айт.

— Аманды жо, саулы жо, берген слемімізді алмай жатып, мншама тйілгенііз не, аасы, — деді Есіркеген биязы нмен, — Арадан келе жатан жолаушымыз, Ырыз бойындаы Табына наашылап барамыз.

Араны ай тсынан боласыдар?

— араралы жаынан.

— аракесексідер ме?

— И…

— Кесіп алса ан шыпас, ел билейтін жан шыпас дейтін аракесек екенсідер ой.