— Жасы.

Кн де батуа айналан екен. Сніп бар жатан алтын сулесі Алашаханны кгілдір кмбезіні стінде ойнап, ерекше сулеттендіріп тр. Кенесары лдекімні аяыны сыбдырын естіп артына брылды. Таймас екен.

— Кенеке, Орынбордаы балалардан жасырын шапыншы келді.

— Жасылы па, жаманды па?

— Жаманды.

Кенесары сол тсін згертпеген алпында сл кідірді.

— азір жасылы кту иын болар… Не дейді Алтыншаш келін?

— Жіберген хабарына араанда жанарал Кеніс пен скери губернатор Обырішті арасы нашар крінеді…

— Жаман хабары осы ма?

— Екі тйе сйкенсе ортасында шыбын леді. Екі жанаралды келіспеуінен бізді аза мселесі кйрейді. Граф Перовский кеткеннен бері бізді бар сенеріміз Кеніс емес пе?

— аза мселесі кйреп болан жо па? Енді олардан не ктесі?

— мітсіз тек шайтан ана, Кене хан. лі де болса Орынборменен тіл табу керек.

— Мен тіл таппаймын деп жрмін бе? Тіл тапысы келмейтін здері емес пе?

— Кштіні арты диірмен тартады, тіл табу бізді жатан болу керек.

— Сонда, Таймас, тымаыды алып алдына барып жгін дейсі бе? Жгінер де едім, тымаыммен бірге басымды аып тастамасына кзі жете ме?

— Жо, олай жгінуге болмайды. аза дене болса, сен бассы. Бастан айырылып дене кн кре алмас. Мен тек алауын тапса ар жанады, баса жол іздеу керек деймін.

— Сонда андай жол бар?

— Бл ойды тбіне зім де жете алам жо… бден піскенінде алдыа салармын.

— Жасы, таы андай хабары бар?

— скери губернатор бізді ртуа Петербордан таы он трт мы аша срапты… Оны стіне таы ш мы сом… Ол аша… Кешірііз, Кенеке сізді басыызды келген адама сыйлыа берілмек екен…

Кенесары езу тартып клді.

— Мені басымны тлеуін соншама арзан санаандары алай? здері бір жылыны отыз бес сома баалаанда, е болмаса мы жылы трмаанымыз ба? Аршабо Петербора жазан аазында Кенесары отыз жетінші, отыз сегізінші жылдары Россия патшалыыны саудасына екі жз сексен мы зиян келтірді депті ой! Осындай жанаралдармен алай тіл тап дейсі?

— Тіл табу керек. йткені олар кшті, сені басыа баа ойып отыран солар ой…

— Кшті екен деп орыанымнан тізе бгем бе? Таймас, лде сен Кенесарыны мінезін білмейтін бе еді?

— Білемін. Білгесін айтып трмын. иындыта жол таба алмайды десек, хан етіп ктермес едік. «Ашу — жау, аыл — дос». Бны аза білмей айтан ба? Ктерілісіміз шаай тсіміз еді десек, хандыымыз екіндіміз трізді, енді біржолата жер астына кндей батып кетіп жрмейік, лі де ойланалы…

— Жарайды, ойланайы. Таы не бар?

— Батырмратты жасаындаы Гаврилов деген ашын сыпай… осында келіп жрген саудагерлер арылы сені басыды алуа Орынбора уде берген крінеді. Мны ысты кні істеу жеіл депті. Обыріш егер Гаврилов бны істесе, оны солдаттытан ашан кнсін кешіртемін деп Петербора ааз жазыпты. Балалар осы сыпайдан са болсын депті.

Кенесары тнеріп кетті. Баанадан бері ндемей тран Жсіп:

— Гавриловты зіні басын алу керек, — деді кенет атуланып кетіп, — жне згелерге саба болсын, бл кімді осындаы ашын солдаттарды кзінше орындаан дрыс.

Кенесары ойлана жауап берді.

— Алдымен тексерген жн… Арам ойы аныталса аралекке тапсырармыз… Жртты бріне сенбегендей, оны ажалын згелерге лгі етуді керегі анша?..

«Дегенмен бл аылды адам, деді Жсіп ішінен, менікі аатты болды. Бір шіріген жмырта шін, згелерге де байа деп сенімсіздік крсетуді, рине, ажеті жо…»

Таймас таы да бірдеме айтысы келгендей Кенесарыа арады. Слтан оны ойын тсініп:

— Айта бер, — деді енжар, — таы андай смдыы бар…

— Дулетші йып болан зебірегін кеше сынаан екен… Заводтаыдай жасау иын ой… лде салан о-дрі арты болды ма, от ойып атан шата кл-талан бопты. Жанында тран Дулетшіні зін де мерт етіпті… — Кенесары тнжырап кетті. йылып жатан зебіректерден лкен мітті еді. Бл міт те р дмелендірді де жо болды. Ол:

— Топыраы тора болсын, — деді крсініп, — жасы шебер еді, ардатап кмілсін…

Бдан кейін н-тнсіз шеуі остарына айтты.

ш кн бойы батырлар, слтандар, асаал, билер жаа хандыты андай болуын талылап, трт мселе арап мынандай ортындыа келді:

Бірінші шешкендері скер мселесі. Брын Кенесарыны арамаында сегіз мы атты скер болатын. Жне блар жаз жиналып, ыс тарайтын. Слтан маында оран боп ысты кні бес жздей ана сарбаз алатын. Кеес енді скер санын жиырма мыа жеткізуді жн деп тапты. Жне бл скерді бес мыы ысы-жазы хан ордасыны маында болады. р жзбасы, мыбасы здеріні арамаындаы скерін осы жаздан бастап орыс скерлеріні тртібімен соысу дістерін йретеді. Мылты атуды, найза, сойыл пайдалануды, жаяу соысуды тегіс теді. Жзбасылардан тменгі жауынгерлер кеудесіне ш атар жасыл жуан жіп іліп, иыына тілдей жіішке жасыл шберек таатын болады. Жзбасылардан бастап одан жоарылары мндай белгіні ызыл шадан етеді. Ал е жоары олбасшы Кенесарыны зі стіне кгілдір шапан киіп, иыына орыс полковнигіні эполетін таады. Мыбасына йгілі батырлар мен ататы слтандар таайындалады. зіне сенімді адамдардан мыбасылар таайындау ханны зіне тапсырылады. Блардан бтен жеке мы адамнан мергендер тобы рылсын делінді. Оан мыбасы етіп Байтабын белгіленді.