Баложадан айрылып алуыны шын себебін білмейтін Кенесары Жанайдар батырды бл олжасына да риза болды. Біра жазан хат Кенесарыны есінен шыпай-а ойды.

Слтанны соы кезде тым тнжырап кетуіне себеп болан осы хат екенін Жсіп-Гербурт те жасы білетін.

Блар Алашахан моласы тран Кегір зеніні жазы беткейіне жеткенде баса жаты батырлары лі келмеген екен. Кенесары шатырларын тігіп, сарбаздарды осы жерде ктпек болды. Арада ш-трт кн тті. Азы-тлігін тйеге тедеп, скерлерін содарынан шбатып батырлар да келе бастады. Торайдан Иман батыр, Елек пен Ырызды ортасын жайлаан Табыннан Жоламан батыр, зіні зегілес серіктері Аыбай, Барбай, Жеке батыр, дайменді батырлар алдымен жетті. Кп кешікпей Жанайдар мен Бопай да келді. Біра Кенесары лі ешкіммен тіс жарып сйлескен емес. Жайшылытаы аылгйлері, соыс ісінде кеес беретін анды кйлек серіктері Таймас пен білазы да тіл атпай ойды. Екі кзі анталап, жа ернін тістеніп, жалыз сергелдеге тсуіне араанда ол енді бір батыл шешімге келген жан секілді. Сол шешімін орындауа тек ыайын ктіп іштен тынандай.

Кенесары жасатарыны бас осар жері Алашахан бейітіні жаны. Бл ара, ш жзді азатарына те орталы. Есіл, Нра бойын жайлаан Орта жзге де, Елек, Жайы жаасындаы Кіші жзге де, Балаш пен Сыр, Жетісуды мекен еткен лы жзге де жер кіндігі. Оны стіне Алашаханды аза зіні е алашы ханы деп білетін. Сол себептен Кенесары Абылай атасыны сйегі жатан Тркістан кп руа ашы боландытан, елімізді ханды туын тіккен ортасы еді ой деп ырым кріп дейі осы араны алап алан.

Алашаханны моласы аза еліні е алашы ханды туын тіккен он тртінші асырды аса бір крнекті ескерткіші. Жасыл тккен жазы далада кк отаудай алыстан кзге тседі. Бл — тана кзденген рнекті майт кірпіштен аланан, биіктігі мен клденеі бірдей, зулім тртпа мола. стінде кгілдір сырмен бояан лкен кмбезі бар. Кмбезді трт жаында, моланы трт брышына трызылан а кірпіштен аланан шекейлі трт шаын мнара… Кмбезді астына тас баспалдапен ктеріліп баратын ке далыз. Ал моланы зіні іші ке блме. Ортасында Алашаханны абірі. Томпиан абір топыраыны стіне ескі шберектерді иымдары мен жылыны уаран у бастарын, атты жал йрыын йіп тастаан. р жерінде ааш найзаны шы крінеді. Топыра стінде де бірнеше атам-заманы араай найзалар жатыр.

Алашаханны жанында таы екі мола бар. Бірі биіктігі он лаштай, шым кірпіштен йан мбла ханны моласы, одан ріректе Алашаханны моласына саан, тек кішірек Жошы мазары. Бл шеуі де азаты е алашы ханды ран дуіріні мралары. шеуі жайында да сан трлі аыздар бар…

Кенесары азір осы бейіттерді кнгей жаымен келе жатыр. Соынан ерген ит трізді анандай жерден аралекті салбыр бейнесі крінеді. Слтан ашулы. айда бара жатанын зі де аармайтындай, абаын арс жауып сылбыр аядайды. Кенесарыны азіргі ашуыны себебі бар. Осыдан он кн брын «Кенесары ккиыы» деп аталатын биікті останай жаындаы кл жаасындаы жайлауа кшкен Баложа биді аулына бір топ орыс балышылары шыты дегенді естіген. Орынбор губернаторын Баложа биге шіктіру шін жансыз барып балышы орыстарды ырып келідер», — деп бір топ жігітпен Байтабынды жіберген. Бгін сол Байтабын айтып келген.

— Жарлыты орындады ба? — деген Кенесарыны сраына, Байтабын сазара трып «жо» деп жауап айыран.

— Неге? — деп Кенесары айта сраан.

— Хан ием, — деген Байтабын тізе бгіп, — Баложа биге жала жабу шін жазысыз балышыларды бостан-бос ыруа дтім бармады, кешірііз.

Соы жылдары Байтабынны згере бастаанын Кенесары аарып алан. Батырды зі де мнысын жасырмаан. Дегеніне кнбеген бір ауылды шапаннан кейін слтанны зіне де орынсыз ан тгуді керексіздігін айтан. Кенесары іштей кектенсе де «з еліне жаны ашыаны-ау» деген де ойан. «Ал бл жолысы не? Кімге жаны ашыаны?» Баана кп жылдан бері ебегі сіген батырына «бйрыымды орындамааныды бір жола кешірдім», — деп сыр бермесе де, азір оашада ашуа шыдай алмай келе жатыр. «Жо, жо, — деді ол бір кезде, — таы да бір сынап крем. Егер Кіші жзім деп жауымды наркескендей алып тспесе з обалы зіе». Осындай шешімге тотаан Кенесары сл басылайын деді. Ол енді жан-жаына ойлана арады. «Баана осы жаа Жсіп кетіп бара жатыр еді ой? айда екен?» Слтан енді кілт брылып теріскей жаа арай аядады.

Ал Гербурт-Жсіп олы бос уаытта осы Алашаханны моласыны жанына келіп отыруды жасы кретін. Оан осы айбарлы мола бір ажайып асыл млік болып крінетін. Моланы о-дрі бза алмайтын кірпіштеріні андай м-топыратан йыланын, бес жз жылдан бері алашы кндегісіндей тсін лі жоалтпай тран кмбез сырыны неден жасаланын тсіне алмай та алатын. Кшпелі елді жздеген жылдар бойы сар даланы желі мен жабырына шыдап келген осындай сем ескерткіштер жасаанына мз болатын.

Жсіп бгін де осы мазара келген. Бір тбешікті басына отырып алып, ле жазуа кірісті. Тадыр жазып, сонау адірлі Польшасына айтар болса Алашахан моласы да есте алсын…

Кз жетпейтін жасыл дала,

Кргені азап, иянат…

Ортасында а шаала,

Тр кмбезді бір зират…

ле шуматары асау зенні кк толынындай бірінен со бірі туып, бірін бірі баса-кктей, жер кемеріне сыймаан дариядай Жсіпті де тар кеудесіне сыяр емес. Біресе иял оны шыр анатына отырызып ап аша блттар жзген кгілдір аспаннан да жоары ала жнеледі. Біресе тыны су бетінде аырын тербелген айытай жан сезімі сл тыныштала алады да, кенет дауыл рандай астан-кестен боп жрегін ашу кернейді. Жсіп бар лемді мытан: зіні айылы халін де, Кенесары ереуілін де, ымбатты Польшасын да тек ле дниесіне, шабыт дниесіне кіріп кеткен. Осындай халде отыранында кенет біреу иыына олын салды. Жалт араса Кенесары екен. Анандай жерде аралек тр. Жсіп шошынайын деді. «Не жазып алдым?» Енді ле дниесі де, иял, шабыт, сем снді сезім лемі де бірден айып болды.

— орыпай-а ой, — деді оны ойын тсіне алан Кенесары, — сені еш кн жо, — сйтті де аралекке «кет» дегендей олымен ишарат етті. Анау бтен жаа кілі ауан жайылып жрген атан тйедей аспай-саспай брылып, шатыра арай балпа-балпа басып жре берді. — Сені крген со дейі брылдым. Сйлесейін деп едім… Шыныды айтшы, туан еліді саынды ба?

Жсіп шынын айтты.

— Саындым. тте алыс, ашып кетер едім…

— ашып кетер едім? Брын бндай сз айтпайтын еді ой, лде бізді ктерілісіміз сені ызытырмайын деді ме? зімні туан жерімде алан арманымды сендерден таптым деп еді ой. Сол сзі лі есімде.

— Ол сзді мен аза елі зіні еркіндігі шін кресіп жрген кезде айт- ам. Польша барасы Россия патшасыны отаршылы ісіне андай арсы болса, мен келіп осылан шата аза халы да сондай арсы еді. Сендерді крестері маан наан. Польшада алан арманымды, осында тапандай болам. Ал азір…

— И, азір?.. лде сен бізді тскен жолымыздан адасты деп ойлайсы ба?

Жсіп не болса да шынын айтуды мал крді. «Ммкін мені сзім ой салар», — деді ол ішінен.

— И, Кенеке, — деді Жсіп тікелей арап, — сен зіді хан етіп а кигізге ктерткізгеннен бері, стаан жолы да, алдаы масаты да басаша… Сені кресі енді байларды стемдігін орайтын хандыты сатау кресіне айналып барады. Бдан алы бараа келер андай пайда бар? Кедей жрта з ханына баынды не, орыс патшасына баынды не, брібір емес пе? Брын зіні кн крісі болан шрайлы жерін, балыты клін орысты князь, генерал, графтарынан орап, олына сойыл алан ереуіл бір баса да, Абылай заманын кксеп, азаты орыстан бліп алып, анын жеке сорамыз деген слтан, би, асаал, хан шін кресу бір баса. Бл крес тіпті зиянды, ол орыс пен аза халыны жаындасуына бгет болады! Ал екі бейнетор халыты бірігуінде, жаындасуында оларды бар болашаы, бар алдаы жары кні тр.