Бл кезде Орынбор скери губернаторыны арамаына жататын солдаттан бір-а адам лді. Ол ашын Гаврилов. О да з ажалынан, немесе соыста жріп лген жо, жаын жердегі шбара аралек екеуі ааш келуге баран жерде дл желкесінен «дігек тсіп» мойын омыртасы зіліп аза болды. Гавриловты лімінен Орынбор бастытары ойымызды сезіп алан екен деп сезіктенбесін деп Кенесары жерлеуіне зі атынасып, ашын сыпайды аа орап, ардатап кмгізді.

Сйтіп жргенде анды ылышты ыры шінші жыл келеді. Мнымен бірге ыс тер-тпестен Генс алынып, орнына генерал Ладыжинский таайындалыпты деген сз аза жеріне таы жетті. Бл сз шын болып шыты. Кене хана мны кптеген маызды хабарлармен бірге Генспен оштасып айырылан Алтыншашты зі келді.

Тек Кміс аза жеріне айта оралмады. Мінезімен, ызметімен Генске наан ыз, оырлжа ылыынан орланып, генералды й ішімен Петербургке жріп кетті. азір ш алуа олынан ештее келмегенмен, трт жыл ткеннен кейін осы Кміс оырлжаны Амола аа слтандыынан тсуіне себеп болды.

ІV

— Бір мы сегіз жз ыры шінші, оян жылы, маусымны жиырма жетісі кні, Бірінші Николай патша Орынбор скери губернаторына Кенесарыа арсы жаса шыарып, оны басын келген адама берілетін ш мы сом сыйлы ашаны шаыра салыынан тлеуге рсат етті.

Осындай шешімге келетінін кні брын білетін Соыс Министрімен тікелей байланысы бар Орынбор скери губернаторы Обручев Кенесарыа арсы соыс-а ыс басынан дайындалуда болатын. Ал Кенесарыны андай дайындыы барын білу шін ол патша рсатын алысыменен шілдені оны кні ара Тор- айа арай войсковой старшина Лебедев басаран ш жз солдатты жаса шыарды. Кенесары бл жасапен Ырыз зеніні жоары жаында кездесті. Кнде Батыс Сібір губернаторы солдаттарымен шалысып жргендіктен, екі жаты соысты иына тсетінін ойлаан Кенесары б жолы да сабырлылы істеді. Лебедевке білазы басаран укіл жіберіп зіні соыссыз да Орынбор скери губернаторына баынатынын, керек десе шекараа жаын кшіп келіп онатынын білдірді. Лебедев Обручевке ат шаптырады. Орынбор скери губернаторы оан зірге соыс ашпай, сол Ырыз бойында жасаымен ала труын бйырады. Ал зі брын патшаа Кенесарымен бітім жасауды керек еместігін длелдеп, майдан ашуа рсат сраандытан, енді сол сзінен айтпай Ырыз бойында шаын олмен тран Кенесарыны біржолата ртпа болды. Сондытан кні брын рылан жоспар бойынша, Ырыз бойындаы Кенесарыны оршап алыдар деп зге скер бастытарына бйры берді.

Б жоспар бойынша Орынбор скери губернаторына баынатын слтан-правительдер Ахмет, Арыстан, Баймхамед райсысы бір мы адамнан жаса рып кні брын дайын труа тиісті еді. скери губернаторды бйрыын алысыменен Ахмет Тобыл жаынан шыып, ал Арыстан мен Баймхамед Сахарный бекінісіндегі ш мы солдатты полковник Бизановты арамаына еніп, Кенесарыны Отстік пен Батыс жаынан оршаулары керек еді. Ал Кенесары Батыс Сібір губернаторына жататын лытау, Арынатыа арап тіп кетпес шін Омбы, ызылжар, араралы бекіністерінен, ереуілшіл елді кншыыс жаынан, кк темірге мздай бленген зын саны мы мылтыты кшті жасатар шыпа болатын.

Ереуілшілерді тышылы жмысын Таймас басаратын. Ол Алтыншаш арылы дл болмаанмен де осындай жоспар жасалып жатаныны зын ыра- сын білетін. Оны стіне Бизанов полкіне жіберген тышысы Тлебай деген жас жігіт арылы жне слтан-правительдерді аулындаы ара латарыны жеткізуі бойынша бл жоспарды алай орындалып жатанын, слтан-правительдер анша адам жинаанын, ай кезде аттаныса шыпаы — брінен аны отыран. Осындай мліметі бар Кенесары бл айаса дайын еді. Войсковой старшина Лебедевті скеріне арсы тек шаын ол — мы адаммен ана шыуыны себебі де осында болатын.

Кенесары б жолы соыс дісін тіпті згертті. Патша губернаторлары бны енді біржолата ртуа кіріскеніне кзі жеткен слтан оай берілгісі келмеді. Е алдыменен ол скерін брыны деті бойынша бір жерде стамай, беске блді. Ондаы ойы, тбі жауына ттеп бере алмай алатындай кн туса бар кшін біржолата ртып алмай, шамасы келгенше скерін сатау еді. Бизанов полкіне арсы шыатын жасаа мыбасы етіп Наурызбайды, аылшы етіп Аыбай батырды таайындады. Ал Батыс Сібірден келетін ш жасаа арсы мы адамнан рылан ш жаса шыармашы болды. Біріне мыбасы етіп Жеке батырды, оан аылшыа (штаб бастыы ретінде) дайменді батырды, екіншісіне мыбасы етіп Иман батырды, аылшыа Жанайдарды, ал шіншісіне Барбай батыр мен Жуке батырды таайындады. зі Жоламан екеуі болаша соысты дл ортасы осы болар-ау деген Ырыз зеніні жаасында алды. Бл кезде он мы салт атты скері бар Кенесары Байтабын басаран мерген тобы мен алан жауынгерлерін Мажар тауыны арасына арай кшкен ордасыны тірегінде стады. Бл негізгі олмен Кенесары р жерге ойан бекет трізді шырымдар арылы байланыс жасап трды. ысылтая кн туса бірігіп кетерліктей жадай сатады. Кенесарыны соыса былай дайындалуыны екі себебі бар-ды. Бірі, патша скері Ырыз бойында бастарын оса алмаса, оларды жекелеп руа жеіл. Екіншісі, рысуа жері нерлым ке болса, Кенесары скеріні тынысы солрлым ке, зіні негізгі дісі атты скеріні шапшадыын пайдалана алады. Бгін бір жерде трса, ертеіне екінші жерге шыып, р жерден із тастап, жауына статпайды. Кенесарыны бар ойлааны бар скерімен зі оршауа тсіп, бар кшін харап етіп алмау. Ал мына олданан дісі шы-иыры жо азаты ке даласына е лайыты діс. Бір жерде жеілген кнде де зге жердегі скері аман алады. скерін сатауы — хандыын сатауы. Кенесарыны бір ойлаан айласы — кші басым, зебіректі мылтыты жаумен бетпе-бет келіп рыспай, тиіп-ашып, соынан удыра алжыратып, шаршата рысу. з жерінде, з елінде Кенесары сарбаздарына брі дос, азы табу да, ат ауыстыру да жеіл… Блай алысу уан жауыны алдыы шебі Кенесары жасаына жетемін деп ентелей соынан ергенде, бір топ сарбазы шбалып келе жатан жауды артынан тиіп, азы-тлігін, о-дрісін артан кшін бліп кетуге де олайлы! Патша скері уып, жете алмай алжыраан сайын аза даласыны жабырлы, суы кзі жаындай тседі. Кей жерде ат толарсаына дейін бататын батпаты сары дала патша скеріні олбасшыларына бораны асырша лыан ызбарлы ыстан кем емес. Кзі а жауын. Кндіз-тні бір ашылмай, сіркіреп я берсе ешбір скер шыдай алмайды. Айдалада асырша жортуларын амалсыз тотатып, бекіністеріне айтуа мжбр болады. Ал Кенесарыны кні со кезде туады. Бекіністерге тимегенмен жасатары арып-ашып ауылдарына айтанда штескен слтандарынан кегін айтарады. Адамдарын шауып, ырып-жойып, малын айдап кетеді. Осындай жадайды ойлаан Кенесары, биыл рысуды жаа дісіне кшті. Жне Лебедевпен шілде бойы берекесіз бітім сз жріп кнні тіп бара жатанына ол те уанышты да еді. Патша скері тамыз шыа аттанса, бір ай-бір жарым ай айаса Кенесары жаы айт- се де шыдайды, ар жаында азан айы келіп, жабыр басталады!..

Кенесарыны есебі тура шыты. Слтан-правитель Ахмет войсковой старшина Лебедевке шілдені аяында зер келіп жетті. Ал Арыстан бар боланы бес жз ана жаса жинады. Баймхамедті де аруланан жасаы осыдан сл ана асты. Мндай жадайды крген полковник Бизанов, Орынбордан осымша скер алдырып бес мы солдатпен тамызды басында ана Сахарный бекінісінен шыты.

Кенесарыа е ауіпті кш осы Бизановты скері. Біра оан арсы кп ол шыармай, улы істегісі келді. Ол Бизанова арсы шаын жасапен Нау- рызбай мен Аыбайды жіберді.

Е алашы айасты да осы екеуі бастады. Тамызды жетісінде кн те ысты болды. Бекіністен шыандарына екі туліктен асан бес мы скер, ат соып, кйіп тран кнге зер шыдап келе жатты. ол басындай жуанты келген, ара мртты Бизанов, о жаында подплынды (подполковник) шеніндегі Ахмет слтан, сол жаында плынды (полковник) Баймхамед. Арыстан бл маай зіне жататын ір боландытан, бгін таерте жз адаммен жолдарынан брыстау тран бір аза аулына брылан. Ондаы ойы осы ауылдан осымша жігіт алу. Бизанов скерін кн бата уып жетпек.