Шауып келген Баймхамедті керуен бастыы жаралы мосал адамнан білгені, блара тиген Аыбай тобы болды. Олар алы ши арасында тыылып трып азы-тлікті керуенге шабуыл жасапты, «здері екі жз аралы адам деді керуен бастыы, дайындалуа да мрша бермеді, мына алы ши арасынан лап ойды. имылдары сонша жылдам болар ма, кзетші солдаттар арбадан секіріп-секіріп тсіп мылтытарын кезенгенше аптады да кетті, жауан сойылдан жан сатауды зі иына тсті. Тек екі-ш-а солдат мылты атуа жарады, леп-лезде жосытты да салды. Кейбіреулері аттарынан тсе сала лкет пышатарымен аптарды тіліп жіберіп, ішіндегі н мен тарыны шаша бастады. здерін тыран асыр дерсі, «у» дегенше брімізді ан-жоса ып сабап, солдаттарды ару-жаратарын аттарыны алдына геріп алды да кзден айып болды».

— алай арай кетті здері?

Сойыл тиіп, бір олы сынып, жанын ояра жер таба алмай тран керуен басы сау олын кейін сермеді.

— Мына жаа!..

Бларды шапан расында да Аыбай тобы еді. Артта келе жатан азы-тлікті кшке тиіп, Бизанов скерін кідірткеннен кейін Аыбай асындаы жігіттерімен кейін айтып Кенесары скеріне жетуге тиісті. Ондаы масат: бларды ууа Бизанов амал жо жаса бледі, сйтіп генерал полкін блшектеуге мжбр болады. Ал блшектенген скермен алысу рашан да жеіл.

Біра Бизанов йтпеді. айта оралан Баймхамед жасаын осып алып, алдындаы жауын уа беруді жн крді. Ол «алдымдаы Кенесары скері, мынау болмашы ол тек бізді аладатуа жіберілген» деп ойлады. Сйтіп Бизанов алдындаы арасы лі зіле оймаан жауын уып жетуді йарды. Аттары жараулы мы солдат алды да, зге скерін азы-тлік тиелген кштен ол збей жедел жріп отыруа бйырып, жріп кетті. Бл кезде Наурызбай бес жз адаммен алан. Мы сыпайды екі жзі баана Аыбаймен кеткен. Ал за шабыса жарамайтын ш жзі, тнгі айастан кейін бірден сола брылып, Бизанов скерін ораыта Мажара беттеген. Аырында кіле жйрік мінген бес жз ер жрек сарбаздарымен зі алан. Кенесарыны бл топа тапсыран міндеті: Бизанов скерімен оян-олты алыспай, ашан тлкі трізді, алыстан ыладап, ма арай кете беру. Бл кезде Кенесары баса батырларымен бірге патша шыаран зге жасатара арсы аттанады. Ала ойылан масат: шамасы келсе жеіп, шамасы келмесіне кзі жетсе, уыншы жасатарды соынан шбыртып арам, ызылжыыл секілді аза жеріні ткпіріне дейін апару, сйтіп бден алжыратып барып, кзгі жабыра со- тыру?

Осы дісті бір тарауын орындама Наурызбай Бизанов скерін соынан ертіп ма арай жнелді. Осы уынмен ш кн тті.

Ал тртінші кні ммкін соысмар Наурызбай аша беруді намыс крді ме, лде бтен бір себебі болды ма, ол зіні азантай олымен Бизанова бетпе-бет келіп айаспа болды. Біра оны бл кзсіз ерлігі зіні тбіне жете жаздады.

ш кн жрістен жептуір алжыраан Бизанов скері тртінші кні жылап аан кішкентай зенні жанына кеп тнеді. Осы алы ола та сазарып атып келе жатан кезде, ыра белесті тасалай кеп, Наурызбай бес жз жігітімен «Абылайлап!» ат ойды. Аауыз ккбестіні ксілте салан, зілдей найзасын о олымен ойната ктерген Наурызбай зі жігіттеріні алдында… Блар да жетті, грсілдеген мылтыты да даусы шыты. Лагерь стіне келіп алан сарбаздарды бірнешеуі оа шып, аттары ойнап шыа берді. Мны крген Наурызбай бір-екі солдатты найзасымен ктере латырып, жігіттерін соынан ерте, о жатаы ойпата брыла шапты. Біра Науызбайды нысанаа алан бірнеше мылты даусы ша-ш етті. Науырзбай кенет Аауызды жалын шып алды. Артында шауып келе жатан Николай Губин атарласа келіп, оны шатай берді. Енді Аауызбен йірлес кер тбел атарласа стай шты. Бизанов солдаттары жайылып жрген тсаулы аттарын тауып мінгенше, йындатан аза жігіттері жзге таяу жолдастарын оа шырып, бйратты белес, ркешті адыр арасына кіріп кзден айып болып кетті.

асында аылшы Аыбай жо Наурызбай, бл жолы ателескен еді. Бизанов скерін неукнгі оалы кл жаасындаыдай ктпеген жерден шабуыл жасап, таы да талан-тараж етіп кетем деп ойлаан. Наурызбайда «кзсіз ер екен, бес жз адаммен бес мы ола шапты» деген жрт та алар сзге ілігу ниеті де жо емес еді. Біра онысы болмай алды. Жз жолдасын оа шырып, ал зі ара саны мен о бйірінен ауыр жараланып, ажал апанынан зер тылды. Егер атлтаны Николай Губин дер кезінде жанына жетпегенде, кзі арауытып есінен танып бара жатан Наурызбайды аттан тсіп алуы аны еді. Ерлікті масат, ататы арман ете бастаан Наурызбайа бл айас жеіл тимеді, жауынан тылса да келесі жыла дейін аттаныса шыуа жарамай, тсек тартып жатып алды.

Бизанов оалы кл оиасынан кейін, солдаттарына мылтытарын ос етіп кзеттіріп оюды тыйан. р солдат тнде отаулы мылтыын жанына алып жататын болан. «Абылайлаан!» алашы айай естілгеннен-а, остарынан жгіре шыан солдаттарды келіп алан жауа ттеп бере алуы да осыдан еді. Наурызбай тобынан лгені, жаралысы бар жздей адам шыын болса, бларды сойыла жыылып, найзаа тйрелгені жиырмадан аспайды. Бдан арты андай жеіс болар!

Азантай сарбазбен осыншама ола шапан жігіттерді ерлігіне та алан Бизанов, ола тскен бір жаралы жігіттен бл шабуылды йымдастыран Наурызбай екенін білді.

— Кенесарыны зге скері анша жерде? — деп срады полковник.

Жігіт расын айтты.

— Кене хан бл арада емес, зіні ордасыны маында, біз тек сендерді адастыруа жіберілген жасапыз.

Полковник зіні ателескенін енді ты. Ол бдан рі Наурызбай жасаын уып р уре болуды керегі жотыын тсініп, Ырыз зеніне арай кейін шегінуді йарды. Бостан-бос те керекті он шаты кнді жоалтанына атты кінді, біра амал анша. Арып-ашып таы екі жеті дегенде войсковой старшина Лебедев пен Ахметті скеріне жете алмай, Ырыз бен лкеная зеніні жаасында тран Кенесары скеріні о жаынан шыты. Біра бірден соысып кетпей, Лебедевпен байланыс жасама боп жне ар жаынан келе жатан Омбы генерал-губернаторыны скерін ктіп таы бір жеті кідірді. Аырында олармен тізе оса алмайтынына кзі жеткен Бизанов, Кенесары олымен тек здері ана соысуа мжбр болды. Біра бл кезде кзді а жауыны да бас- талды. Жне айлакер Кенесары Бизановпен бетпе-бет келмей таы да аша соысуа кірісті. Біресе Ырыз зеніні о жаынан шыып, біресе лкенаяты сол жаасынан крініп, оан статпай бден бігерін кетірді. Сйтіп жргенде азан айыны алы жабыры басталды. Ат стінен екі айдан бері тспеген солдаттары тгіл, зі бден иттей боп ажыан Бизанов, Мажара арай кшіп келе жатан Кенесарыны аулын умай, Ор аласына арай шегінді.

Бизановты кейін айтанын естіген Лебедев пен Ахмет енді амалсыз Тобыла беттеді. Кенесарыны кткені де осы кез еді. Ол аз уаыт аялдап, сарбаздарын сл тынытырып алды да, айтадан ата онды. ш жз елу жігітті зі басарып келіп, алашы ар тскен арасуыта, й зеніні бойындаы ыстауына келіп орналасан орансыз алан слтан-правитель Арыстанны аулын шапты. Кенесарыны бл шабуылы да сондай ктпеген жерден болды, Арыстан аулыны адамдары Орынбор шекарасындаы скерлерге хабар беруге де лгіре алмай алды. Кенесары Арыстанны ш жарым мы жылысын, ш жарым мы тйесін, жеті мы ойын, мыа жуы ара малын тал тсте айдап кетті.

Арыстана тек ш кннен кейін ана бес жз солдат кмек келді. Жанталасан слтан-правитель Кенесары олын Ор зеніне дейін уып барды да, ештее шыпайтынына кзі жетіп кейін айтты.

Сйтіп полковник Бизанов басаран Орынбор скери губернаторыны бір мы сегіз жз ыры шінші яни оян жылы аттанысы нтижесіз бітті. Сондай-а осы жыл Батыс Сібір генерал-губернаторы бйрыы бойынша Омбы, араралы, ызылжардан шыан жасатара Кенесары батырлары бетпе-бет айаса келмей, аша рысып, бден алжыратып кейін шегінуге мжбр етті. Тек Иман батыр мен Жанайдар бастаан топ есауыл Лебедевті скерімен ашы майданда кездесті. Бл айас Терісаан зеніні тменгі саасында тті. Брын Кенесарыда ттын болан, араралыдан шыан скерді бастыы есауыл Лебедев те орлануда еді. Кек алатын кн болар ма деп іші мыс азандай айнауда болатын. Ол араралыдан араткел келіп, одан жз сексен шаырым Атбасара стірт жріп отырып, екі-а кнде жеткен. Атбасар аласынан бастап лытауа дейін бірде-бір орыс поселкесі жо, мидай жазы кк шал- ынды ке дала — Алашахан тсынан-а азаты ата онысы. Бл араны дені Арын, ыпша азын-аула Найман бар… Кпшілігі Кенесары жаына шыан. Тек Сандыбайды Ерденіне жататын Найман руынан Жыры ауылдары мен Арынаты, араойын ашырлы тірегіндегі Кішкентайды Аошарына баынатын Орта жзді біраз аулы ана ктеріліске осылмай арсы рекет істеуде еді. Бай жне белді рулар боландытан Кенесары да блара блендей аар тге оймайтын. Тек ыайлы кезін ктіп іштен тына жре беретін. Осы екі шонжара иек тіреген Лебедев Атбасардан тісімен-а Кенесарыа тілектес ауылдара асырдай тиді. «Мынау Кенесары жаында» деген адамдарын тал тсте жрт кзінше атып, тнде азаты слу ыз-келіншектерін орлауа шыты. Соны естіген ызу анды Иман мен Алтай руыны батыры Орынбайды Жанайдары есауыл Лебедевпен кездескенше асыты.