«Інтэлігент, такую тваю… Зараз жа паедзеш у горад і прывязеш урача!»

«Так ён нас чакае з табой, той урач! Можа хуткую дапамогу выклікаць?»

«Не зубаскаль, гуманіст! Збірайся!»

Будыка сядзеў расчырванелы ад выпітай самагонку у расшпіленай, непадпяразанай гімнасцёрцы.

«Ты сур’ёзна?»

«Няма прычыны для жарту. Памірае чалавек! І дзіця! Дзіця! Якое толькі што нарадзілася. Ты разумееш гэта?»

Будыка падняўся, расправіў гімнасцёрку, хоць папругі на ім не было.

«Я слухаюся, камандзір. Я — чалавек вайсковы. Падпарадкуюся. Але, — ён павярнуўся да Ціхановіча. — Прашу камісара запомніць: за нейкі тыдзень камандзір двойчы пасылае людзей на рызыкоўныя аперацыі, якія прадыктаваны не патрэбамі атрада, не баявымі меркаваннямі, а…»

«Чым?»

«Не ведаю, чым — цяпер. Той раз — тваім цяжкім душэўным станам», — хітры, чорт, умеў выбіраць круглыя слоўцы, асцярожныя, якія не ўзрывалі, як дэтанатар.

«Я табе, Валянцін, растлумачу як-небудзь у вольны час, чым прадыктаваны мае загады — і гэты, і той. А цяпер не будзем траціць час».

«Колькі шанцаў за тое, што ўрача ўдасца вывезці?» — наступаў Будыка.

«Паеду я! — раптам сказаў Вася Шугановіч. — Я ведаю горад, а начштаба не ведае».

«З ім паедзе Краўчанка».

«Усё адно — паеду я!»— Вася паўтарыў гэта так, што я зразумеў: спрачацца дарэмна, камісар не адступіць.

«Начштаба! Дакументы на паліцэйскага. З Перароста! І на фурмана!»

Будыка кінуўся да жалезнай скрынкі, дзе ляжалі сакрэтныя дакументы і розныя пячаткі. Аформіць любы дакумент — ён мастак.

«Каго прывезці?» — спытаў Шугановіч.

«У горадзе застаўся адзін патрэбны ўрач».

Вася сам здагадаўся.

«Бумель?»

«Немец?» — насцярожыўся Будыка.

«Немка».

«Ці не часта возім немцаў у лагер? Давозімся!» — нечакана ўзвысіў голас начштаба.

Я асек яго:

«Заткніся! Не твая справа. Рыхтуй дакументы! — І да Васі: — Вам толькі дабрацца туды, а назад сама яна будзе найлепшым пропускам. Няхай захопіць дакумент. Вып’ем на дарогу. Я таксама еду. У Капань. Шукаць парадзіху. Ці, у крайнім выпадку, дойную карову. Цяпер гэта таксама нялёгка».

Будыка адарваўся ад папер, вінавата папрасіў:

«Прабач, Іван Васільевіч. Цяпер разумею цябе».

Кранула яго шчырасць, нават трохі збянтэжыла.

«Ну, ладна. Без сантыментаў. Бяры шклянку. За поспех, Вася».

«За здароўе Анны Отаўны. Каб яна жывая ды здаровая была, — усміхнуўся камісар. — Шчыра п’ю за немку».

«Яна цябе не ведае?»

«Адкуль! Сельскага настаўніка? Гэта яе ўсе ведаюць».

«У Лазавенкі замяні коней. Назад — перапражэш».

У Пераросце за старасту быў наш чалавек.

«Рана прыйдзецца бабулі вочы завязваць».

«Будзь акцёрам — сыграй рэквізіцыю».

Коні, якія не былі ў рэйдзе, не лепшыя. На іх не разгонішся асабліва. Гэта мяне турбавала. Я выехаў разам з хлопцамі з лесу. Сядзеў на санях з Шугановічам, удакладняў дэталі незвычайнага задання. Будыка, каб пачуў, пэўна, абвінаваціў бы: маўляў, ніводнае баявой аперацыі камандзір так дэталёва не ўдакладняў. Сказаць можа і не сказаў бы, а падумаў бы напэўна, бо была ў гэтым праўда. Баяўся я правалу. Паслаць на смерць Васю і старога будзёнаўца — і нічым не памагчы няшчаснай жанчыне…

Калі паслаў Будыку, Паўла і гэтага ж Краўчанку захапіць немца, таксама баяўся, перажываў, але тая боязь была інакшая. Тады быў душэўны крызіс. А цяпер наадварот: уздым, прага дзейнасці, нецярплівасць — хутчэй, хутчэй…

Развітаўся я з імі на ўзлеску і доўга стаяў. Слухаў галашэнне палазоў, і здавалася мне, што вельмі ж павольна яны аддаляюцца. Трохі не кінуўся наўздагон, каб паехаць самому. Толькі зразумеў — не дагнаць мне іх: яны на пары лепшых коней, у мяне — адзін няўклюда, ламавік. На ім я паехаў у Капань. Вёска — наша, партызанская. Кожны трэці жыхар — наш сувязны. Ды і ў атрадзе з Капані чалавек восем. Вёска бедная, на пясках, і ў мірны час там больш з лесу жылі — бандарнічалі. Але людзі апошнім з намі дзяліліся. За дабрату іх мы плацілі такой жа дабратой. Увосень наляцелі на млын, дзе немцы малолі, пудоў трыста пшанічнай мукі вывезлі, большую частку капанцам раздалі — дзецям на блінцы.

Былі там, як і ўсюды, свой паліцэйскі, стараста… Але кіраваў жыццём у вёсцы былы брыгадзір бандарнай арцелі — Сцяпан Кулік. Нямецкія памагатыя, тыя, што не ішлі на сувязь з намі, трымалі нейтралітэт: ведалі, зачэпяць каго з нашых — не жыць ім і не схавацца.

Да Сцяпана і падаўся адразу. Сям’я Сцяпанава прывыкла да такіх начных наведванняў. Умоўна шкрабнуў у шыбу — адразу адчынілі. Без слоў. Сам гаспадар. Здзівіўся, праўда, трохі, затрывожыўся.

«Адзін? Іван Васільевіч! Што здарылася?»