Генадзь спытаў амаль з выклікам:

— Ну?

Не астыў, значыцца.

— Што — ну?

— Навошта вы клікалі мяне? Мне рана ўставаць.

Іван Васільевіч ведаў: жонка знарок, захоўваючы тактоўнасць, не ўвайшла разам з зяцем, але стаіць за сцяной на варце, услухоўваецца.

Навошта ёй прыніжаць сябе падслухоўваннем? Ён паклікаў:

— Маці! Хадзі сюды, калі ласка.

Яна тут жа адчыніла дзверы.

Хлопца яўна нервавалі цесцевы паважнасць і спакой. Ад нецярплівасці ажно пальцы пачаў ламаць — чакаў размовы.

— Генадзь, я хачу папрасіць цябе: не пераходзь з завода ў інстытут.

— Чаму?

— Я растлумачу. Мы з Валянцінам Адамавічам старыя сябры, з вайны, ты ведаеш. Цяпер у інстытуце працуе група партдзяржкантролю. У ліку іншых недахопаў, відаць, будзе запісана аб падборы кадраў. Аб няправільным падборы. Мне не хацелася б ставіць свайго добрага сябра ў няёмкае становішча. Ты разумееш?

— Вы ж яго не прасілі! А я вас не прасіў. А каб і папрасіў, то — ведаю — слова не сказалі б.

«Дурань, не ведаеш, колькі слоў я сказаў за цябе. І вось удзячнасць!»

— Будыка сам запрасіў мяне.

— За якія заслугі?

— А чым я горшы за іншых?

— Што цябе спакушае?

— Ого! Пытаеце! На трыццаць рублёў больш!

— І гэта ўсё? Вырашаюць трыццаць рублёў?

— Для вас гэта можа дробязь, вы тысячы граблі.

— Генадзь! — папракнула Вольга Усцінаўна.

— Не турбуйся, Оля. Размова павінна ісці на поўнай шчырасці.

— А там, глядзі, і ў навуку можна пралезці.

— О божа, — прастагнала Вольга Усцінаўна. — З тых, хто пралазіць, ніколі не бывае вучоных.

— Але хто кандыдата хапне, дык не бядуе.

Іван Васільевіч раптам адчуў дзіўную спустошанасць. Не хацелася больш гаварыць, пераконваць, тым больш прасіць. Дарэмная трата сіл. Дрымучы лес. Далей не прабіцца. Завал за завалам. Крыўдна. Тысячы людзей выхоўваў. А зяця за пяць год ніколькі не абчасаў, не прачысціў мазгоў — такі ж кулак, прыватнік, а можа нават горшы стаў. Што за чорт! Якія ж таемныя сілы дзейнічаюць у іншым кірунку? Хто ці што на яго ўплывае? Тыя пятнаццаць гектараў зямлі, якія меў бацька пры Польшчы? Свацця, калі прыязджае, то і цяпер успамінае гэтую зямельку і кляне нейкага Шуру, які ў трыццаць дзевятым абрэзаў лепшы ўчастак.

— А ты бядуеш? — ужо з абурэннем спытала цешча.

— Удваіх робім, а паліто зімовае хацеў пашыць, дык і не выйшла. Мая пашыла, тэлевізар купілі…

— А ты хацеў усё адразу? Нецікава будзе жыць далей. Гора вы не бачылі. Задужа многа атрымалі гатовага.

— Вы пасля вайны па ліцерах палучалі. А я ў калгасе бульбіне радаваўся.

— Ты запомніў ліцеры, а як я з трыма дзецьмі жыла ў эвакуацыі — пра гэта ты ведаеш? — у Вольгі Усцінаўны задрыжалі вусны.

Іван Васільевіч разгладжваў газету і разадраў папалам.

«Калі яшчэ што-небудзь скажа пра тысячы і ліцеры — паганю прэч».

Не, схамянуўся, здаецца, дайшло.

— Я ж не кажу, што вы гора не ведалі. Усім хапіла.

— Даволі дыскусіраваць пра гора. Я паўтараю сваю просьбу, Генадзь. Паўтараю вельмі сур’ёзна. Не спяшайся з адказам. Падумай.

— А што мне думаць! Вы можаце дружыць, можаце сварыцца. Вам што? Адзін персанальную мае. Другі хутка будзе акадэмікам і лаўрэатам. А мне трэба жыць. З-за вашых капрызаў я павінен адмаўляцца ад выгаднага месца! Будыка не баіцца, што пра яго скажуць. Я так бачу: напляваць яму на вашу камісію. А вы спалохаліся, каб не падумалі, што вы мяне ўладзілі. Чаго вам баяцца? Пенсіі не здымуць.

— Значыцца, цвёрда вырашыў?

— Цвёрда.

— Ну, што ж, будзь здароў. Дзякую, што прыехаў.

Іван Васільевіч засунуў рукі ў кішэні піжамнай курткі, схіліўся над газетай.

Генадзь падняўся, разгублена, азірнуўся, не ведаючы, як развітацца. Часта выручала добрая цешча. Утаропіўся на яе. Але яна разглядала свае ногці з рэшткамі манікюру, які зрабіла некалі на курорце. Не глянула нават. Гэта ўстрывожыла: цёшчына незадаволенасць можа адбіцца на іх дабрабыце больш прыкметна, чым: тыя трыццаць рублёў, якія атрымае, перайшоўшы ў інстытут. Але чаму ім так не хочацца, каб ён пераходзіў? З-за гонару? Дык і ў яго ёсць гонар! Няхай не думаюць!

— Добрай ночы!

Іван Васільевіч зразумеў зяцевы ваганні і, каб заспакоіць яго, адказаў амаль весела:

— Добрай ночы. Сына не забудзь пацалаваць.

Калі ляпнулі надворныя дзверы, Антанюк цяжка ўздыхнуў. Жонка паспрабавала супакоіць:

— Я пагавару з Маяй.

— Не! — рашуча запярэчыў ён. — Не трэба! Навошта? Гэта паражэнне. Маё. І я павінен перажыць яго адзін раз. Не хачу перажываць з-за аднаго двойчы ці тройчы! Не! Чуеш?

Усё, што рабіла Вольга ў доме, здавалася настолькі натуральным, што работы яе і душэўнай цеплыні, бадай, не прыкмячалі ні сам Іван Васільевіч, ні дзеці,— інакшай жонкі і маці проста не ўяўлялі. Але адну яе рысу Іван Васільевіч заўважаў кожны раз і кожны раз адчуваў удзячнасць — за тое, з якой шчырасцю і народнай прастатой яна прымала гасцей.