Перовский езу тартып клді.

— лытаудан Созаа дейін алты жз шаырымдай мды, шлді жерді бес кнде тіпті деген сзге Бабажан тгіл, мен де сенбес едім. Тек мндай жріске кніне жз жиырма шаырым жер алатын аза аты ана жарайды.

— аза жігіттері ше? — Генс те клді. — Алашы саяхатымда салт ата мінемін деп мені де артым ойылып алан. — Генерал-майор азір аза лкесін отарлауа келген жан секілді емес, аза жерін зерттеуге келген арапайым алым трізді. — Біра сол жолы мен бл халыты кп этнографиялы материалдарын, ертегі, дастандарын те кп жазып алдым… — Кенет ол Перовскийге клімсірей арады, — сіз Шу зеніні мына ткелін Беслан, ал мына тбелерді Иней, абан деп неге атайтынын естігенііз бар ма?

Орынбор шекара басармасыны бастыы генерал-майор Генсті соыстан крі, тарихи, этнографиялы жадайды сйе гіме ететінін білетін Перовский, іс жайында сйлесуге асыып трса да, оны кілін алдырысы келмей:

— Білмеймін, — деді, — біра білетін адамны сзін тыдауа бармын…

азір аызын тыдауа ыылас ойып тран осы жмса мінезді крінген граф Перовскийді, осыдан он екі жыл ткеннен кейін, алы олмен келіп, аза даласын ана батырып Амешітті алатынын кім білген! Генс жолдасыны ыыласына риза болып Беслан туралы бдан отыз жыл брын жазып алан аызын айтып берді.

— Алашаханны жасы кретін баласын таы лан йірі басып лтіріпті, — деді Генс аызды есіне тсіре, — атты апаланан рі мейлінше ашуланан хан, лан біткенді ыруды бйырады. Кімде-кім оларды ырып бітірсе соан ажайып кп сыйлы пен е слу кіші ызын бермекші болады. Домбыла деген батыр ханны тілегін орындаймын деп уде береді. зіні Иней, абан деген жйрік аттарын мініп ландарды уады, айда ашса да оймай бейшараларды ырады. Аырында бес-а лан алады. Олар Шу зенінен тіп ма ашады. Осы ландарды Шудан ткен жерін Беслан дейді. ма уып шыан батырды аттарыны жете алмай зорыып лген жерлерін Иней, абан деп атапты. Ханны ызын алам деп м арасында аып лген Домбыла батырды моласы деп азатар Шуды теріскей жаындаы моланы крсетеді… Расында да бл мола тым кне… Оан сенуге де болады.

— аза жерінде не кп, мола кп. Жне бріні де аты бар. Жасы крген адамын атаусыз тастамайды, — деді Перовский, — лген со бізге де жер атын ояр ма екен? — Кенет ол олын сілтеді, — мейлі, лгеннен кейін не десе о десін… Ал зірге… тірі жрген кезімізде патша азам алдындаы борышымызды дрыс атаралы. — Енді Перовский сзін тжыра сйледі, — е алдымен Бхар ханы мен оан ханыны арасындаы соыса неге кірісті, сол жайында Кенесарыдан тсінік сраыз. Ал Кенесарыны бл ісі Россия империясыны отстіктегі сауда-сатты жмысына орасан зиян келтіреді. Сондытан бізді хатымызды алысымен оан хандыына арсы рысын тыйып, Россия жеріне тез айтатын болсын.

— Бан Кенесары слтан ренжімей ме? «з бетіммен имылдауа ммкіндік бергілері келмейді екен», деп ойлап алмай ма?

— Ойласа ойласын. Бйту е алдымен Кенесарыны з басы шін керек. Россия патшалыына з еркімен баыну деген сз, з еркіменен жауларынан кек алу деген сз емес. Россия патшалыына баыну, тек Россия мддесін ана кздеп ана мір сру. Мны Кенесары дадай жаттап алуа тиісті.

— Жасы.

Генс сл ойланып трды да, стол стінде жатан зіні папкасынан бір аазды алып Перовскийге сынды.

— Бл не?

— Мені хатыма Кенесарыны жауабы.

Перовский мен Кенесарыны бітімге келгенін естісе де Батыс Сібір генерал-губернаторы шекарадаы Кенесарыа жататын ауылдарды шабуын тотатпаан. «асым тре арашылары Россияа баындым деп р алдап жр, ал дрысында патшаа арсы рекетін кшейтуде», — деп соыс министрі Чернышевке арыз да еткен. бден ызаланан Горчаков зіні бір хатында Перовскийге: «Кенесарыны Сібір шекаралыынан млдем алып кет, не болмаса маан оны зіні ясында ртуа рсат ет», — деп жазан. Бан Перовский: «Слтанды кінлі деген орытындыа келе алмаймын, йткені ол Орынбора арааннан бері, ол астымдаы жртты ашуландырар ешбір іс істеп жрген жо. Оны ел тонады деген сз бір-екі казакты крсетуіне ана негізделген. Бл ддамал куліктер Кенесарыны айыпты екенін длелдей алмайды» — деп жауап берген. Біра Орынбор шекара комиссиясыны председателі генерал Генс аныына жеткісі келіп, «Горчаковты сізге таып отыран кінсі рас па?» — деп Кенесарыа тсінік беруін срап арнаулы хат жіберген.

азір Генсті Перовскийге берген аазы сол хата айтаран слтанны жауабы еді.

Перовский аазды алып даусын шыара ои бастады:

— «Патша азам берген манифестен кейін мен Россияа арсы ол ктерген емеспін. Б жаынан адал екеніме бір дайды зі ку. Жауларым мені сізді алдыызда аралаылары келеді. Егер керек десеіздер, кімет алдында зімні тіпті кінсіз екенімді длелдеп шыуа бармын. Жауларым мені те жек креді, мені сіздермен тату боланымды кргілері келмейді», — Перовский аазды Генске айтарып берді, Кенесары шынын айтып траны сзсіз. Біра жауы тым кп… Тбі оны жазыы болмаса да жазыты етеді. Бны тек князь Горчаков ана емес, е алдымен аза слтандарыны здері-а атарып шыады.

— Сондытан да Кенесары сегіз адамды зіне те ас санайды. Алашы жазан хаттарыны бірінде солай деген..

— Кім-кім сонда олар?

— Батыс Сібір генерал-губернаторлыына жататын дайменді лы оырлжа, Кшік лы лжан, Кішкентай лы Аошар, Жауашар, бізді Орынбор губерниясына жататын Жантре лы Ахмет, Жаппасты биі хорунжий Жанабыл, Жаалбайлы биі Ккір, Соза датасы Бабажан… Бларды ол тек азаты Россия мен оана сатты деп жек крмейді, з бастарыны амы шін елге тым аталдытарын да еске алады. Жне зге слтандардай, байлардай бл сегізі Кенесары жаына шыып крген емес, ктерілісшілерді шЇу дегеннен-а табан тірескен жаулары. сіресе оырлжа мен Ахмет.