— Бл екеуіні жан аяспас жау болатындары да тсінікті, Кенесары Батыс Сібірдегі ереуілін оырлжа аа слтан болып отыран Амола приказын шабудан бастаса, Орынбор жерінде слтан-правитель Ахмет Жантринні еншісіне тиген Торай, Ырыз зендеріні бойына туын тігіп отыр.

— Кенесарыны да тістескен жауы осы екеуі. зге слтандарды жек крсе де, ел бірлігін сатаймын деп, немесе з жаына тартуа тырысып онша тие оймайды. Ал бл екеуіні атын естігенде… — Генс сл езу тартты, — Кенесары з ордасында отыранны зінде де, ылышын ынабынан суырып алады деседі крген жрт.

— Тым ашулы екен. Тбі Кенесары бл екеуіні басын жтпай тынбас!

— Ммкін бл екеуі Кенесарыны басын жтар?

— Ол ммкін емес. Кенесары лсе, бізді олымыздан, не оан, Хиуа хандыы секілді бтен жртты олынан леді. ара аза азаты Россияа баынаны тиімді екенін, тбі бны прогрестік маызы бар іс екенін айдан білсін, туелсіздігімізді, елдігімізді ртты, жерімізді алып жатыр деп ана ады. Кімде-кім оны сол туелсіздігін, жерін Россияа, немесе оан, Хиуаа перуге кмектессе, сол — ара халыты жауы. оырлжа мен Ахмет сол жауыны е бастылары, реті келсе азаты екі жігітіні бірі оларды бауыздай салудан тайынбайды. Осы Ахметті кесі Жантрені бір мы сегіз жз он тртінші жылы Ктібар батыр бастаан ктерілісте, зіні артында келе жатан арадан шыан кзетшісі найзамен тйреп лтірген. — Перовский сл ойланды да айта сйледі, — ал Кенесары сол ара халыты кбіні тсінігінше еліні, жеріні ораны. Оны кзіні арашыындай сатайды. Сондытан да ашын башрт Кенесары арауылыны бастыы…

Перовский оны атын есіне тсіре алмай сл кідірді.

— Батырмратты айтасыз ба?

— И. Сол Батырмратты слтана тніп келген ылышты жалааш олымен стай алуы — наыз ерлік емес пе?! Бндай жаниярлы тек шын берілген адамнан шыады. Ал мылау лы аралек Кенесарыны жауырынына рмелеп шыып алан жыланды жалааш олымен латырып жіберем деп, кптей боп ісіп кетіп, бір жеті жатыпты. Бір білгір балгерді емдеуіні арасында зер тірі алыпты. — Перовский басын шайады, — жо, Кенесарыдай батыр, Махамбеттей аын адамын халы слтандарына оп-оай бере оймайды. Егер Кенесары жау олынан аза табар болса, оны ажалы баса лттан келеді.

Осы кезде Перовскийді адъютанты есіктен кіріп:

— Слтан-правитель Ахмет Жантрин, — деді, — сізді шаыруыызбен келіп тр.

Орынбор скери губернаторлыына жататын Жайыты кншыыс жаын басаратын Жантре лы Ахмет, Жантре лы Арыстан, Айшуа лы Баймхамед слтан-правитель Перовскиймен ауыз жаласан дос. Олар «Кенесарыны Орынбор жерінен уу керек, егер зіізді скерііз жетпейтін болса, біз жрдемдесейік» деп сан айтан. Біра бан Перовский кнбеген. Орынбор маындаы мжытар ктерілген аласапыран кезде, азатармен ырылысуды дрыс крмеген. «Россия империясына араан азатарды, Ахмет пе, Арыстан ба, Кенесары ма, ай слтан басарса да, брібір, тек бізге баынып тыныш жрсе боланы емес пе», — деп ойлаан.

Патша азам сзінен кейін Перовский кеше ш слтан-правительді шаыруа мжбр болды. андай генерал боланмен патша азамны жарлыын орындамайтын діреті айсы, егер соыс министрі Чернышев «Горчаковпен осылып Кенесарыны ртыдар» деп шын бйры беріп алса, олында сол бйрыты орындарлы андай кш барын білгісі келген. Слтан-правительді шаырылан себептері де осы еді.

— Арыстан мен Баймхамед слтандар келген жо па?

— зір келген жо.

— Онда Ахмет Жантрин кірсін.

йге Ахмет кірді. Бл бойшадау келген, ке танау, сзеген баны кзіндей шатынаан лкен кзді, ара ср, орта жастан асыырап бара жат- ан кісі. Иыында Россия скеріні подполковниктік погоны бар. Орысша оыан, кезінде Орынбордаы Неплюевты скери училищесін бітірген. Ол скерше амандасып, олын ктеріп есік алдында тра алды.

— Подполковник Жантрин сізді шаыруыызбен келді, генерал мырза.

— Жоары шыыыз, слтан-правитель.

Блар ол алысып амандасаннан кейін, Перовский бірден шаыран шар-уасына кірісті.

— Слтан Ахмет, сіз Кенесарыны азір оан жерінде соысып жатанын білесіз ой?

— рине.

— Кенесары оан ханымен неге соысып жатыр? Сіз бл жайында не естідііз? Ммкін, Хиуа ханыны тінішін орындап, Бхар ханын жеіп бер- мек пе?

— Кенесары ондай аыма емес. Мделіханды лтіріп Нрасулла оанды зіне баындыраннан кейін Кенесары Хиуа ханымен оандаы аза жерін саан алып беремін деп астыртын сз жргізген. Ондаы ойы Бхар ханы Нрасулла тым кшейіп кетпес шін Бхар мен Хиуа арасын шатыстыру. Кенесарыа тартуа кміс ер-тоымды арыма пен он бес мылты жіберген Хиуа ханы Аллал, Кенесары мені жаымда болады екен деп Бхара арсы соыс ашты. Біра бл соысты ызыын оан крді, Хиуа мен Бхар ырылысып жатанда, биыл оан аласыны адамдары ктеріліске шыып, оаннан бхарлытарды уып, Мделіханны туысы Шерліні хан етіп ктерді. Мны крген Кенесары оан хандыын айтадан кшейіп кеткенше, Ташкент шбегісіні арамаындаы жеті мы шаыра аза аулын зіме осып алайын деп, осы айды он бесінде трт мы олмен Ташкентке арай аттанды. Мені хабаршымны айтуы бойынша, Кенесары азірді зінде-а Жааоран, Жлек, Амешітті басып алан крінеді. Б кнде рыс Созата жріп жатыр деседі. Кенесары босатан кей аза ауылдары бері арай кше бастаан трізді.

— Бдан бізге келер андай зиян бар? — деді Перовский Генске арап, — бір мы сегіз жз отыз тртінші жылы асым трені баласы Саржан Россия империясы арамаынан ыры мы йлік ыруар елді алып ашса, бгін асым трені екінші баласы Кенесары слтан сол ыры мынан оан хандыыны арамаында алан жеті мы йді кейін айтарамын деп соыс ашуда. Бл Россия империясыны жеісі емес пе?

— Жо, бл Кенесары слтанны жеісі, — деді кенет тнжырап кеткен Ахмет, — азір оны арамаында Найман, Бааналы, Арын, Табын, Тама, Шекті, Шмекей, Байбаты, ыпша рулары бес мы ауыл, яки екі жз елу мы шаыра болса, оан оан хандыынан жеті мы шаыра кшіп келіп таы осылса анша кш жиналаны? Ал, Кенесары тірі транында Россияа дос болмайды.

— Неге?

— Оны кксегені Абылайды заманы. Бар азаа зі хан болма!…

— Жарайды, — деді Генс, — Кенесары хандыты кксесін, ал сонда… — генерал-майор абаын сл шытты, — жаа зі айтты ой, оны арамаында екі жз елу мы й бар деп, р йде трт адамнан болсын… Сонда бір миллиондай кісі бір Кенесарыны хан етеміз деп бізбен креске шыып жр ме? Осыншама адамды орытып соынан ергізе алмайсы. Жо, Ахмет слтан, мндаы гіме лдеайда тереде. лгі миллион адамны а патшаа арсы наразылыы мен Кенесарыны хан болсам деген арманы штасып жатыр. Мндай жадайда біз Кенесарыны емес, лде адасып, лде шауып алады деп орып сол слтанны соынан еріп жрген жртты еске алуа тиістіміз. Кенесарыны ртамыз деп миллион адамды ртуа болады ма?