Осындай кйде жргенде Есіркеген Семейдегі орыс мектебін бітіріп, ыс келе Петербург кадет корпусына тсетін болды. Бл бір мы сегіз жз ыры бірінші, азаша Сиыр жылы еді. Оуа ар жауа баратындытан ол жаз шыа з аулына келген. Жрегін ккейкесті арман торлаан, ел амын ойлар жігіт — ойпат стінде ерте шыып, ерте солатын саралда гл трізді, ерте пісіп, ерте артаяды. Сексеннен аттап селкілдей бастаан Масан арт жиырмаа жаа ілінген немересіні ой соран бозылт жзіне арап, оны жанын жеген бір кеселді бар екенін бірден ты. Біра келген беттен тіс жарып блендей де- меген.

Немересі туан жеріні жасыл шалынына бден аунап-унап мауын басып, рбы-достарымен біраз ойын-сауы рып, бабына келгендей кезде ана бір кні оашада:

— араым, іште жатан айы Ескендірді ос мйізі трізді, сыртыа шыармаса кеселге айналдырады, — деді байсалды нмен, — абаыны шырынан ішіе бір сарсуды байлананын аарамын… Кріге айтылатын сыр болса жасырма, олымнан іс келмесе, тілімнен аыл келер… аянбан.

Кпті крген арт атамен зіні де сйлескісі келіп жр еді. Есіркеген бірден атарыла алды.

— айым бар екені рас, ата. з айым емес, ел айысы.

— Ел айысы! Лебізі жылы тиді. Ел амын ойлар артымда тяым жо па деп ынжылатын едім. дай таала, мсіркеген екен. Мныа да шкір. Ал сйле.

— Трт жыл алада оыдым, ата. Жас адама трт жыл трт кнмен те ой… Ал маан… лде мен сондай сарыуайымшыл болып тудым ба, трт жылым трт жз жылдай за соты… Егер адам ойы теізге айналар болса, мені ойымнан бкіл дниені оршаан тірі пенде жзіп те алмас мхит пайда болар еді…

— И, айта бер… сонша шан теіз мхитта жзіп не крді…

— Халымны сол мхит суына парапар кз жасын крдім.

— Халыны кз жасын кру ажап іс емес. Мен оны ес білгелі кріп келе жатырмын. Кру бар да, кмек беру бар. Сол кз жасты ратар не жол тапты?

— Жол біреу-а трізді. Тіл мен діні блек боланмен, жері мен тадыры бір орыс жртшылыымен бірлеспей бізге жары суле жо секілді. Сары далаа ие екенмін деп таы ландай ысы-жазы кшіп жре бергенмен ештее оар емес. Бйте берсе тбі наданды жееді. Біз де мдениетке лаш руымыз керек. Ал мдениет орыс жртшылыында.

— Оларда р ана мдениет емес, иянат та бар ой, лым… — арияны кзі кенет жар етіп бір шын крсетті де, айта сне алды. Ол енді ждей, ойлана сйледі, — р жыраны зіні бір кйкентайы болады. Срия заман бізді осылай срия ойлы етіп жаратан шыар. Асыл тастан, аыл жастан, ммкін сені айтып отыраны дрыс болар, біра ел-жрты не дейді? Крі ыран кре алмаанды, жас ыран іледі, тек айтарым: анына тартпаанны ары сынсын дейді аза. Ашы уан киіктей, см тадырдан зресі шан азантай халы бар, тек соны арысына алма…

— Халы кейде тсінбей де арамай ма? Кенесарыны біреу арайды, біреу ардатайды…

— Дрыс айтасы. Кенесарыны жауы да кп, досы да аз емес. Кейде оны ылыына мен де тсінбеймін. Ал саан тсіну тіпті иын.

— йтсе де сол Кенесары ойына мен тсінгім келеді. — Есіркеген сл ндемей алды да айтадан сйлеп кетті. — Жаз аяталып келеді, ар тсе Петерборда болуым керек, — деді ол жерді шылай отырып, — Петербора Омбы арылы баруа да болады… Орынбор жаымен де жететін жол бар…

— Сонда осы арадан Орынбор аттанбасы ба?

— И, араткел дуанынан Атбасара тсіп, ар жаында араойын ашырлы арылы Ырыз ласам… Жолай Кенекее жататын елдерді басып, ондаы жртты андай кйде екенін з кзіммен крсем…

— Ел кйінен ер арманын білу иын емес. Біра бл жолы тым ауіпті жол. Петербора оуа бара жатан Жамантай аа слтанны жігіті екеніді сезіп алса, Кенесары адамдары сені тірі жіберері екіталай.

— Ол ауіпті зім де тсінемін, біра з жолыды тадау шін, р тайпаны кіл мын аны білген жн ой деймін…

— лбетте.

Орынбора Кенесары ауылдары арылы жруді Есіркеген оуа барам деген кннен-а шешкен. Бл жолды тадауында ел кйін білуден зге бір арманы бар. Ол арманы — Кміс. бдіуаитты й ішіні ол Кенесары жаына шыып кеткенін сол жазда-а естіген. Біра олар тірі ме, лі ме хабардар емес-ті. сіресе Кміс жайын те білгісі келетін. оырлжаа ойда жотан ойыншы болан осы бір аяулы замандаса деген аяныш йтеуір кіліне маза бермейтін. Кейде осы аяныш оны бір жылы ттті сезімдерге де жетелейтін. Кенесары ауылдары арылы жрсем, сол бдіуаит й іші туралы бір хабар естірмін деген міт, бліншілікшілерді олына тсіп алармын-ау деген ауіпке бой бермеді. Крі атасымен ел жайын, зіні келешек арман жайын за гіме ете отырып, аыры Петербора Орынбор арылы жрмек болып шешкен-ді.

Енді міне, мынау сар даланы кезіп келе жатан ш салт аттыны ортасындаы аба жігіт осы Есіркеген. Астында отаудай боп жараан кзен кре. Басын шлып тастап, жіті басып аядаанда, екі жаындаы — шабдар байтал мен крта тартан аракк ат — желе тсіп, зер еріп келеді.

Есіркеген ауыл жігіттерінше киінген. Басындаы пшпа бркі мен стіндегі блын жаалы лпан шапаны ауатты йден шыанын аартандай. Жанындаы пшы сары мен денелі ат жаты ара ср жігітті стінде кедей олы жпыны киім. Ке жеді кне шекпен, ырыла бастаан жеіл елтірі тыма пен кне далбаай. Екеуіні сырт бейнесі, ортадаы ауатты жігітті жай атосшы серіктері екенін сездіреді. Бл шеуі ауылдан шыпай жатып, Кенесары жасаы кездесіп алса, сонау лытау бойындаы Найман руындаы наашыларына бара жатырмыз деп айтуды келіскен. Есіркегенні жанындаы жігіттерді сырт пішіндері блендей кзге тсер болмаанмен екеуі де нері асан жандар. Пшы сары даусы кернейді ніндей созылан нші, ара сры жамбасы жерге тимеген балуан. Екеуіні борышы біреу-а Есіркегенді сау-саламат Орынбора жеткізіп салып, ыс тспей араралыа айта оралу.

араралы жатан шыандарына бір аптадан асып кеткен. она десе шаын жая тсетін аза ауылдары, алыс жатан «наашылап» бара жатан жігіттерден онаасын аяр емес, бір ауыла тстенсе, бір ауыла онып, Арынаты баурын да кмкерлеп алды. Жол енді осы арадан кнбатыса кілт брылады. Енді жігіттерге «наашыларымыз» Жем, Ырыз бойындаы Тама руы деуге тура келді. Тотаан ауылдары бан сенеді. йткені трлері де, астарындаы аттары да ры-арыа самайды жне аайын уып жре беретін азаа «Жем, Ырызда наашымыз бар еді», — деген сз майдай жаады. «Пле, жиен болсадар, осындай алыстан іздейтін болыдар», — деп оларды ошеметтей тседі.