“Basqa bir trfdn m"uharibdn sonra “Sosialist Polsasi”nin yenidn qurulmasi v bu kndin yerl yeksan olunmasi mslsi meydana glirdi. El, buna g"or d, Mhmmd Maqomayevin mzarinin ilkin axtarislari hec bir ntic vermdi. Hmin zaman axtarislar bir nec voyevodluqda (Polsada inzibati razi vahidi: -C.P.) aparilirdi. Axtarislardan xeyli m"uddt kecmsin baxmayaraq polyaklar mzarin d"uzg"un v dqiq yerini m"uyyn ed bilirlr. Mlum olur ki, 823 sayli alaydan olan sovet sgrlrinin mzari, o c"umldn Mhmmd bd"ul-M"usl"um oglu Maqomayevin dfn olundugu yer Ksivin-Qreyifinskidir ”, -deyrk,-M.Zaxarcuk qeyd edir.

Tarixi sndlr sasn 1952-ci ild bu yarganda yerlsn b"ut"un hlak olan sovet sgrlrinin qbirlri acilaraq ekshumasiya olunur v yenidn Hoyne adlanan qardasliq mzarliginda dfn olunurlar. X"ususi mqsd "uc"un hazirlanan bu mzarliqda indi 3985 sovet sgri uyuyur. Rsmi mlumatlara g"or onlarin coxunun dqiq familiyasini myin etmk m"umk"un olubdu, hmcinin, Mhmmd Maqomayevin.

Muslum Maqomayev xatirlrind bu bard yazirdi:

“Bu informasiyalar dflrl yoxlanibdi. Lakin, n azindan, Georgiy Qavrilovica atam haqqinda s"oyldiyi xos xatirlr g"or drin tskk"ur"um"u bildirirm. Bizim genis ail arxivid atamin komandirlri, dostlari, hrbi yoldaslari haqqinda yazdigi coxsayli mktublar qorunub saxlanilir. Lakin s"uk"urlr olsun ki, hal-hazirda atamin yasayan alay komandiri haqqinda ilk dfdi esidirm. Atam haqqinda hr bir mlumat mnim "uc"un olduqca qiymtlidi. C"unki mn atami hec vaxt g"ormmism…”.

Bu, vziyytdn yararlanmaq mqsdil, s"oz"un yaxsi mnasinda, Mixayil Zaxarcuk atalar mslind deyildiyin rgmn, – “dmiri isti-isti d"oyrlr” formuluna saslanaraq M"usl"um Maqomayevdn onlarin ail arxivini, daha dogrusu, atasinin m"uharib illri il bagli olan hissni bir nec g"unl"uk istyir. El d"us"un"ur ki, ola bilsin orda Georgiy Qavrilovicin demdiyi bzi faktlari askarlasin… lbtt, bu, "olknin n mshur hrbi qzetlrind verilck mqalni daha rngarnk, maraqli v dyrli edrdi.

Mixayil Zaxarcuk xatirlrind yazirdi:

“vvlc M"usl"um susdu v sonra hmis oldugu kimi tlsik bir siqaret yandirdi. Hmin an ndns mn agir gldi v "oz-"oz"um daxiln sual verdim: n "uc"un mn bu qdr mshur bir insanin vaxtini aliram? Bu zaman, onun hyat yoldasi Tamara xanim bizim "uc"un tirli, yaxsi dmlnmis Baki cayi gtirdi…”.

Jurnalistin xatirlrindn blli olur ki, ail arxivi il bagli M"usl"um Maqomayev "unvanlandigi suala yox cavabi almasi onu ctin v cixilmaz vziyyt salsa da o, tss"uf"un"u b"uruz vermyrk, vvlki g"orkmind qalir, htta, b"ut"un bunlara baxmayaraq hr seyi m"ovcud normalar crcivd qbul edir, tirli Azrbaycan cayini icic daxiln "oz"un toxtaqliq verir.

“Inaniram ki, siz mni d"uz basa d"uscksiniz. Atama mxsus olan hr sey sxsn mn aiddi. Mn mrhm, gizli seylri yaymagi xoslamiram. Hqiqt namin qeyd edim ki, cox vvllr mim Camal atamin mktublarindan bzisini Baki qzetlrindn birin vermisdi. Mnc, bu “Viska” qzeti idi. Ancaq mn bunu hec vaxt etmmism. Sizin tklifenizi… Bagislayin bir daha, comrdcsin, inaniram ki, siz mni d"uzg"un basa d"us"urs"un"uz…”, -deyrk, – M"usl"um fikirini tamamlayir.

Jurnalist hec bir aciqlama olmadan hr seyi gozl bilirdi v basa d"us"urd"u. M"usl"um"un ail arxivini, sasn d, atasinin cbh mktublarini basqa bir sxs vermmsini d"uzg"un qiymtlndirirdi.

Jurnalist xatirlr dftrind yazirdi:

“slind hmin vaxt M"usl"um d"uzg"un qrar qbul etdi. Hansi sasnan o, ail arxivini mn vermli idi. Baxmayaraq ki, mn tanimadigi adam deyidim, amma bel g"ot"urnd knar sxs idim. Kim buna zmant ver bilrdi ki, mn atasinin cbh mktublarindan sliqli v d"us"un"ulm"us formada istifad edcm? Basqa bir trfdn is bu mn tss"ufl"u v agir glirdi. Ona g"or ki, “qizil ulduzlu” hrbi qzetlr "uc"un bu hqiqi material idi. Demk olar ki, hmin materiali limd tutmusdum, lakin o birdn-limdn cixdi!”.

G"or"un"ur cox g"ot"ur-qoy etdikdn sonra o, (yni M"usl"um Maqomayev: -C.P.) d"us"un"ur v sonda qrara glir ki, atasinin cbh mktublarini hrbi jurnalist tqdim etsin. Sbirsizlikl shrin acilmasini g"ozlyn M"usl"um s"ubh-tezdn Mixayil Zaxarcuka zng edir v atasinin cbh mktublari il bagli fikrini ona catdirir.

Sevincinin hddi-h"ududu olmayan Zaxarcuk bu bard yazirdi:

“H"ormtli oxucularim , bu c"ur sad, hm d xos xbrdn sonra mnim sevincimi, "umumiyytl, vziyytimi tsvv"ur"un"uz gtir bilnrsinizmi?.. M"usl"um retdizx…”

Hrbi qzetin m"uxbiri lin d"usn fursti buraxa bilmzdi. M"usl"umdn aldigi cox sayli cbh mktublari jurnalistin qarsisinda m"uharib il, sxsn Mhmmd Maqomayevl bagli yeni bir tarix acirdmaqli qir bunar maksimumum Sonda balaca bir qzet qeydindn faktlara saslanan analitik bir mqal, daha sonra is sndli bir povest masa "uzrin qoyulur. Bu, m"uh"um msl il bagli jurnalistin sxsi d"us"unclri, daha aydin, daha obyektiv v daha sanballi g"or"un"ur. O, yazIrdI:

“Mn, M"usl"um Maqomayevin atasi il bagli sndli povest yazdim v onu "oz"um"un “"Oz borcumu srfl yerin yetirirm…” adli kitabimda yerlsdirdim. Burda, hmcinin, Almaniyada hlak olan sgrlrin Polsada dfn olunmasina da, aydinliq gldi. Sn dem marsal QK Jukov Srkrd cox g"ozl bilirdi ki, Ali Komandanliq ondan n "uc"un Reystaxt divarlari "on"und bu qdr sgrin hlak olmasini sorusacaqdi . S"ozs"uz ki, bu, tamamil basqa bir m"ovzunun s"ohbtidi …”, -deyn, – M.Zaxarcuk fikirini bel yekunlasdirir .