Materiallara istinad etdikd daha bir vziyytl tanis oluram. Belki, Ayst xanim Maqomayeva- Xanjalova 1960-1980-ci illrd “Armudcuq” pyesind hddn artiq zmtli v tmtraqli g"or"un"ubd"u. Bunu hmin d"ovr"un qzet mqallrind olan dlil v faktlar s"ubut edir.

“Armudcuk” tamasasini canli izlyn v lli ildn artiq shrin mdniyyt almind calisan, shrin m"usiqi mktbinin m"ullimi Simkent Izoldu Belov xatirlrind Ayst xanimla bagli fikirlrini b"ol"usrkn yazmisdi:

“ Armudcuq ” pyesini Ayst Maqomayeva- Xanjalovaya g"or shny qoyurdular. O, bu sri cox smimi v "urkdn oynayirdi. Mn, indiy kimi bu sri b"oy"uk tss"uratlarla xatirlayiram. Onun ag k"oynkli, uzun qara sacli obrazi foto skil kimi yaddasima m"oh"urlnibdi. Htta, tamasacilar kecidlrd dayanirdilar. O, cox g"ozl, inc, qsng bir qadin idi v cox yaxsi oxuyurdu. "Umumiyytl, onun teatrda v shrd peyda olmasi, g"or"unmsi, sanki, bir partlayisa sbb olurdu.”

Dram Teatrina ikinci df qayitmasi mkdaslarin yaddasinda daha cox qalibdi. Ancaq bu, hec d o demk deyil ki, rsmi sndlr v ya materiallar tamamil yoxdu . ksin, bunlar Ayst xanim hmd qizinin XX srin 60-ci illri il bagli m"ovcud olan faktlarindan xeyli coxdu. Msln: teatrin arxivind 9 noyabr 1980-ci il tarixind Ayst xanimin is qbul olunmasi haqqinda yazdigi riz, bir nec rsmi fotoskil, aktrisa kimi teatra is g"ot"ur"ulmsi v tamasada hansi rolu ifa edcyi bard direktor Sveyserin mri v bir cox basqa sndlr qorunub saxlanibdi. B"ut"un bu sndlrd, Ayst xanim Maqomayeva familiyasi il tqdim olunubdu.

“1978-ci ild mn Cimknd teatrina islmy gldim. Burda "oyrndim ki, M"usl"um Maqomayevin anasi teatrda islyir. Bu, xbrdn sevinc v frh hissi kecirdim! Mn M"usl"um"un mahnilarini hddindn artiq cox sevirdim. O, bizim nsil n"umayndlrinin qiblgahi, prstisgahi, b"ut yeri, fsansi idi. Sxsn mnim "uc"un onun anasi da fsan hesab olunurdu. Buna bahm Ayst hmd qizi il tanis oldum v ona M"usl"um valeh v heyran oldugumu bildirdim…”, -deyrk, -teatrin aktrisalarindan biri, Larisa Ivanovna Sapovalova xatirlayirdi.

Kinoya getmyi, m"utali etmyi, tmiz havada gzmyi, hms"ohbt olmagi xoslayan Ayst xanim dahiyan fikirlr s"oylmk, "oz"un"u y"uksk tutmaq, bir s"ozl , basqalarina yuxaridan asagi baxmaq v s. bu kimi neqativ x"ususiyytlrdn cox uzaq olan bir insan olmaqla brabr, hm d cox tmizkar, sliqli, sl zadgan qrupuna mnsub olan bir xanim olubdu.

Ayst xanimin rfiqlri Valentina Osipovna v Larisa Ivanovna deyirdilr: “Ayst xanim cox istedadli bir insan idi. O, demk olar ki, b"ut"un musiqi altlrind: qarmon, gitara, bayan, dombre v akkordeonda ifa etmyi bacarirdi. Olduqca g"ozl improvizasiya qabiliyytin, valehedici, hm d, hr hansi bir aksent olmadan m"uxtlif xalqlarin mahnilarini oxumaq istedadina malik idi. Teatrin sabiq mkdaslari bel hesab edirdilr ki, oxumaq bacarigi M"usl"u m anasindan kecibdi.”

Ayst xanimin rfiqlrinin dediklrind bir hqiqt, bi realliq var idi. Belki, Cnubi Qazagistan, Cimkend Rus Dram Teatrinin bdii rhbrlrindn biri Iqor Verbitiski Ayst xanimla bagli xatirlrini b"ol"usrkn demisdi:

“Mn m"uyssr oldu ki, bir nec tamasada Ayst hmd qizi il trf m"uqabili kimi cixis etdim. Birinci df bu, 1980-ci ild bas tutdu. Onda mnim 17 yasim var idi, teatra yenic glmisdim. Tamasaya fsanvi “Qara qizilg"ul” qoyulurdu. Bel oldu ki, (tamasada: -C.P.) Bibinin oglu Nadir rolunu oynayan aktyor Dasknd sesiyaya getdi. Onun yerin mni qosdular. Mnim rolum qisa, amma hyatimda birinci epizod idi. Onda ilk df onunla (Ayst xanimla: -C.P.) shnd "unsiyyt qurmaq mn m"uyssr oldu. Hmin vaxt M"usl"um b"ut"un ittifaqda s"ohrt qazanmisdi, onu tanimayan tapilmazdi. Kuluarlarda v shn arxasinda hami bir-birinin qulagina sakitc picildayirdi:

Ayst Maqomayeva!”

Artiq necnci teatr mkdasidi ki, Ayst xanim haqqinda, onun istedadi v yaratdigi obrazlar haqqinda "urk dolusu danisir v xos s"ozlr deyir. Ancaq cox tss"uflr olsun ki, dramatik rollarin mahir ifacisi hyatin ona bxs etdiyi hqiqi “Ana” obrazini oynaya bilmdi, daha dogrusu, onun "ohdsindn gl bilm.

Hmin illrd M"usl"um Maqomayevi, ninki kecmis SSRI-d, htta, b"ut"un d"unyada taniyirdilar. Bu c"ur, ecazkar bariton ss malik m"ugnnini tanimamagin "oz"u bir qbaht hesab olunurdu. Lakin ana v ogul arasinda olan anlasilmazliq, soyuq m"unasbt tamasaci auditoriyasi "uc"un lav s"oz-s"ohbt, dedi-qodu yaradirdi. Ayst xanimin rfiqlrinin, trf m"uqabillrinin, hmcinin, "oz"un"un dediklrin istinad edrk cox m"ukmml bir aktyor -qadin surti yaratmaq olar. Ancaq ana il M"usl"um arasindaki rabit m"utssir facivi tellrl bagli idi. Mhz, bu baximdan Ayst xanim, onun teatr yoldaslari bu adi (M"usl"um : -C.P.) bir o qdr hallandirmaga calismirdilar. Ancaq digr bir trfdn bd dillrin sahiblri s"ozgzdirn, qeybtcil mllrindn, s"ozs"uz ki, geri qalmirdilar. lbtt, insanlari daima bir sual olduqca cox maraqlandirirdi. N "uc"un M"usl"um Maqomayev Moskvada, onun anasi Ayst xanim vilaytin bas shrind, biri-birindn ayri yasayirlar? Lakin hec kim c"urt edib bu sualla Ayst xanima m"uracit ed bilmirdi, htta, onun yaxin rfiqlri v is yoldaslari, bel… Basqa bir trfdn is, Ayst xanim bu c"ur s"ohbtlrin ayaq acmasi "uc"un imkan vermirdi v m"unbit srait yaratmirdi. Baxmayaraq o, cox sad, g"ulr"uz, mehriban, "unsiyytcil qadin idi. Burda, n vacib amil ondan ibart idi ki, Ayst xanim hec vaxt kimins onun sxsi isin qarismasina imkan yaratmirdi. B"ut"un k"on"ul sindiran, "urk sixan hyat motivlrin bahm Ayst xanim Maqomayeva insanlara m"unasibtd mehriban, istiqanli, dogma olaraq qalirdi.

“Ayst hmd qizi “Qara qizilg"ul” tamasasinda, s"os"un hqiqi mnasinda, ana obrazini tsvir etmyi yaxsi bacarirdi. Mn ilk df shny cixanda tsvis icind idim. Ayst hmd qizi mn qaygi il yanasdi, k"omk etdi. Tamasanin gedisi zamani o, mni "op"ur v qucaqlayir, mniml aglayirdi. Hmcinin, bir ana kimi mni sakitlsdirir v yenic faliyyt baslayan aktyoru hiss edir, ana m"unasibti v qaygisi g"ostrirdi.”

M"usl"um qlm aldigi “Melodiya, mnim mhbbtimdi” adli memuar monoqrafiyada anasi il bagli mqamlara cox ehtiyatla toxunurdu. Htta, bzn hiss olunurdu ki, m"ugnni anasini m"udafi edir, ona haqq qazandirmaga calisir. Bu, tbii qbul olunmalidi , c"unki Ayst xanim onun anasi idi. Ogulun anaya bu c"ur, m"unasibt srgilmsinin b"un"ovrsind daxili duygular, ruhi bagliliq, k"okdn gln impuluslar, n sasi is irsi lamtlri yrhili.

“M"uharibdn sonraki vziyyt el gtirdi ki, anam ikinci df ail qurmali oldu. Bununla bagli mn onu gunahlandira bilmrm. O, dram aktirisasi idi, daima Rusiyanin shrlrind k"ocri hyat trzi kecirirdi, hec vaxt uzun m"uddt bir teatrda faliyyt g"ostrmirdi”, -deyrk, -M"usl"um xatirlr kitabinda yazirdi.

Nyin nec bas vermsindn asili olmayaraq uzun ayriliqdan sonra ana v ogul yenidn bir-birin qovusurlar. Onlarin sonradan nec barismasi haqqinda Ayst xanimin cimkndli rfiqlri xbrsiz idilr. Lakin Ayst xanim oglunun v glininin nec yasamasi, onu nec qarsilamasi v onun glisi m"unasibti il n c"ur s"ufr acmalari, ona nec hdiyylr rim vs. haqqinda b"oy"uk q"ururla, raziliqla danisirdi. Tamara Sinyavskaya trfindn ona hdiyy olunan paltari yeri glmiskn