Mhmmd bd"ul-M"usl"um oglu Maqomayev Ali Komandanliq trfindn d"ord df ordenl tltif olunmusdu. Bunlar “Qizil Ulduz” (sentyabr-1944), “ Qirmizi Bayraq ” (Fevral-1945). Mhmmd haqqinda yazilan sndli povest yazici-hrbi jurnalist Mixayil Zaxarcuk trfindn vaxtil Almaniyada yerlsn Sovet Qosun Qruppalasmasinin mtbuat orqani olan “Sovet Ordusu”, Simal Qosun Qruplasmasinin mtbuat orqani olan “Qlb bayragi” v Simali Qafqaz hrbi dairsinin mtbuat orqani olan “Qizil bayraq” qzetlrind eyni vaxtda drc olunmusdu.

M"usl"um atasi haqqinda yazirdi: “O, cox zkali, istedadli, qabiliyytli bir insan olub: hec yerd x"ususi musiqi thsili almadan royalda yaxsi ifa etmyi v oxumagiibibacar. lbtt, bu onsuz da basa d"us"ulndi: babam kimi peskar, universal bir adamin yaninda b"oy"uysn, s"ozs"uz ki, hm calmagi, hm d oxumagi "oyrncksn. Atamin ssi o qdr d b"oy"uk diapazona malik olmayibdi, deyilnlr g"or cox smimi, "uryyatimli olubdu. Mnim ssim atamdan deyil, anamdan mn glibdi… O, hmcinin, cox istedadli teatr rssami kimi Bakida, daha sonra Maykopda tamasalar trtib edib v orda da anamla tanis olubdu.”

S"ohbtin bu yerind, M"usl"um"un “orada da, anamla tanis olubdu”, -demsin, -m"unasibt bildirmk, mnc, yerin d"usr. Ayst xanimin xatirlrin m"uracit edrkn mn tamamil basqa hadisnin sahidi olmusdum.

Ayst xanim "oz xatirlrind yazirdi:

“Mn M"usl"um"un atasi Mhmmd il 1941-ci ild, Moskvada tanis oldum. Onda mn, Teatr Institutunda oxuyurdum… Htta, Stalin adina tqa"ud alirdim. Paytaxt Moskvada Azrbaycan incsnti ong"unl"uy"u acildi. Bu, tdbirl bagli Bakidan Opera v Balet teatrinin artistlri glmisdilr. Bstkar bd"ul- M"usl"um Maqomayevin hyat yoldasi Baydag"ul xanim v oglu Mhmmd d onlarin arasinda idi. Biz, Mhmmdl hmin zaman tanis olduq. Basladiq dostluq etmy, bununla da bizim sevgi romanimizin b"un"ovrsi qoyuldu…”.

Mn el glir ki, M"usl"um bu msld yanlisliga yol verib, c"unki Ayst xanim "oz"u il bas vern hadis haqqinda shv fikir s"oyly bilmzdi. Hmin anlari Ayst xanimdan basqa hec kim dqiq n yadda saxlaya, n d d"uz"un"u dey bilmzdi. Odur ki, Ayst xanima daha cox inanmaq mcburiyytind qaldim. C"unki hadisnin ikinci sahidi, M"usl"um"un atasi Mhmmd m"uharibd hlak oldugundan onun fikirini "oyrnmk qeyri–m"umk"un idi. Demk, Ayst xanimin xatirlrin inanmamaq mnim ixtiyarim xaricinddir . Bu, hadisy Ayst xanimla bagli b"olmd bir daha qayitmali olacam. O ki, qaldi Ayst xanimin Mhmmdl bagli dediyi, -“Maykop shrindn onu qanli-qadali g"unlr yola saldim”, -demsin, -burda sadc olaraqdiiv.qoleyri obyekt Belki, SSRI M"udafi nazirliyinin arxivind olan sndlrd gostrilir ki, Mhmmd Maqomayev Bakidan k"on"ull"u olaraq cbhy yollanibdi.

Tss"uf hissi il qeyd etmk olar ki, bir nec il teatr rssami islyn Mhmmdin yadigar olaraq n bir bdii rsm sri, n bir cizgi elementlrini "oz"und ks etdirn portret sri, n d ki, bir esgiz, layih lamtlrini g"ostrn hr hansi bir isi qalmayibdi. M"usl"umd rssamliga meylin olmasi, htta, dyrli srlr yaratmasi biz imkan verir ki, qismn d olsa Mhmmdin rssam olmasini qbul edk, lakin hec bir s"ubutun, dlilin olmamasi m"uyyn qaranliq mqamlar yaradir. Mn, burda xatir meyarina saslanmali v ya "ust"unl"uk vermli oluram.

“Sonradan mn mlum oldu ki, atam teatrin qurulusu basa catdigi v yaxud multiplikasiyanin yaranmasi il laqdar yeni, hmin zaman tzc peyda olan x"ususi multikator pesni sini d"o. Ola bilsin ki, k"ohn sistemin artiq basa catdigini bilndn sonra o, b"ut"un arxiv materiallarini lgv edibdi”, -deyrk, -M"usl"um fikrini tamamlayir.

M"usl"um Maqomayevin s"oyldiyi fikird bir mntiq, bir inam tapmaq m"umk"und"u. S"oz"un acigi, burda alternativ variant da g"or"unm"ur. Yaxinlarinin v dostlarinin s"oyldiyin sasn o, g"ozl, cazibadar, yarasiqli bir gnc oglan olubdu. Agilli, hyat sevr olmasi il brabr, Mhmmd, hm yaxsi rqs, hm d qadinlari m"udafi etmyi, dalasmagi bacaribdi. Bu faktlara istinad etmis olsam M"usl"um"un atasi Mhmmd il bagli s"oyldiyi xatirlr insani n qdr ruhlandirirsa, bir o qdr d myus edir. Baxmayaraq ki, m"ugnni bu xatirlri qlm alanda artiq onun yasi 50-dn yuxari idi. Ancaq o, yasinin bu hddin baxmayaraq, sanki, g"ovrlir, k"orp usaq kimi hyatdan inciyir, k"us"ur v bir anliq usaqliq illrin qayidir.

M"ugnni xatirlrind yazirdi: “O, cox cevik v cld olubdu. Xasiyytim g"or mn ona oxsamamisam. Hr hansi bir qastrola hazirlasmaq mnim "uc"un hmis problem yaradib. Harda bir ss-k"uy, dava-dalas olsa idi, atami m"utlq orda tapmaq olardi. Hr seyl hddindn artiq maraqlanan, tez alud olan, trs, inadkar, dalaskn olmasina baxmayaraq, qlbn hyat sevn, prinsiplrin sadiq qalan, hm y"ung"ulxasiyyt, hm qzbli, hm d qarsisialinmaz, siddtli v cox soyuq, cox agir, cox zabitli olubdu. Onun vaxtsiz hlak olmasi burdan irli glmirmi? Mni ruhi iztiraba salmamaq "uc"un uzun m"uddt dogmalarim onun sag olmamasini demirdilr…

O zaman ki, respublikanin rhbri Mircfr Bagirov bizim aily xeyirxahliq, mrhmt gostribdi. Atam bundan istifad edib, m"uharibdn qala bilrdi…

Mircfr Bagirov mim Camala deyibdi:

Oh, hara girir? "Olck! O ki, dliqanlidi, dayanan deyil. Birinci g"ull onun olacaqdi.

Atam is hec kim qulaq asmadi. "Oz-"oz"un dedi:

Lazimdi!

Getdi cbhy. Geri baxmadan, xst vtnprvr!”

Mhmmdin cbhdn ailsin g"ondrdi bir mktub hr normal insani riqqttttttk drcd tsirli, h appearance

Yox!