Шрифт:
Г. Т. Крст рбер аил миллтк золым в брене… Бар мселман була алса иде бер гд.
– Патша самодержавиесен кискен каршы чыгу гаярьлеге шагыйрь келенд ктмгнд ген барлыкка килмгндер. камиллектн ерак торган мгыять белн низагка кер, гадтт, трле катлам вкиллрен тнкыйди бял омтылышыннан башланып кит. Дресрге, аларны тискре гамллрен… Беренче мртб «холык» крстегез истме?
Г. Т. Берзаман, Бдри абзыйларга килгч, минем ил крешерг Ситдыйк исемле, авылымызны шактый могтбр кешесе килде. зе исерек иде. Миа килеп слам бирде – сламен кайтармадым, кулын сузды – кулын алмадым. Сббен сорадылар. Мин шулвакыт «Бдвам»ны:
Исерекк слам бирм,Ул бирс м син алма, –дигн бетен ярдым да салдым..
– Сезне баш бирм гадте, ай-ай, бик ирт бреп чыккан. Димк, туры Тукай зене усаллыгын сигез яшенд к крст башлаган. Мен шушы балаларча ссзлелек хасияте тора-бара сяси каршылыкка кадр скн…
Г. Т. Бу тормышка кальбн разый булган кеше мселман да тгел, инсан да тгел диясем кил. Бу тормыш бар вакытта злрен мселман дип йрчелр, тгел Корънне эчендге мерлрен буйсыну, блки катыргасы арасына язылган сзлрен д ишетмилр.
– Шулай килеп чыга: мдрсд укый башлаганда ук сез «дошман» ыярга керешкнсез. Шагыйрьлек таы иел бирелмгндер?
Г. Т. Булды юлда киртлр, эттн кбйде дошманым.
– Телем – дошманым, дилрме ле? Сезне кралмаучыларны шулай ишюе, мгаен, туры сзле булуыгыздан килдер. Иблис шкергн кемслр д хттин ашып киткн.
Г. Т. Мин д усал бит… Ачуланам м каш ыерам дньяга… Ирклим дошманны, чнчм чын хакыйкать дустны мин.
– Монысын илл д дрес йттегез. Югыйс хкем карарына охшаган язмаларыгыз астына «Биик усал», «Трт башы» кебек тхллслр куймас идегез. Тзл алмаслык дрд усал булуыгыз хактыр.
Г. Т. Бкре тгел, тзлерг кабер ктмим.
– Калм очына элккннрг карата нинди ген «образ»лар кулланмыйсыз?! Алар бик ишле: кибк баш, мие черегн чбек баш, фьюн баш, салам баш, брге корсагы, нес вулканы, бдбхет, ата крк, карга, агач попугай, дурной в дурак, кыска аяклы маймыл, печн стенд реп яткан эт, бушбугаз, кабахт сурт, хсис, ачу йоткан кчек, сыер, дугыз, ишк…
Г. Т. Аны нрссен исеез китте?.. ммбез Алла бндсе м омахка керчк Гозер галйисслам ишге, ягъни – Ходай ишге.
– ле ген санап телгн «эпитетлар» ниндидер лгать китабыннан алынган кебек. бит аларны ркайсы артында зен кр мгълм шхес тора. Шул рвешле тулы бер кавемне мозаик суртен ишар ясала кк. Татарда яманатлы инсаннар кбрк килеп чыкмыймы?
Г. Т. Дрест, рбер халыкта бар дорыр мондый кара йзлр, влкин ичбере миллтк мондый сасы иснтми… Чабата берл, нинди мнфгать бар со, дп таптап?
– Хтта ниндидер алатмалы сзлеклрдн д сез тискре бялмлр эзлп табасыз. Бу инде кайбер мгълм затларны кзаллап, аларга «тртмле фал» ачу булып чыга.
Г. Т. Кннрдн бер кн мин, …словарьны тотып утырганда, уйладым: «Тукта, зем белгн в хзерге заманымызда азмы-кпме шрт тапкан кешелр тугърысында шушы словарьны ачып фалланыйм ле, нрслр чыгар икн?» – дидем. Словарьны и элек Акчурин Йосыф тугърысында ачтым: «Тркияд солдатлык дрсе» дигн сз килеп чыкты. Мин аны инде генералдыр дип уйлый идем. Фаразыма муафикъ булмады.
– Бу уайдан фалнам биргн мгълматлар дреслекк туры килеп бетми бит. Истанбул югары хрби уку йортында белем алган, штаб офицерлары курсына йргн, гаскрилрг дреслр биргн зат солдат дрсенд каламы?! Аннары миллттшебез Йосыф Акчураны мсткыйль Трек мриятен тзд турыдан-туры катнашуы, президент Мостафа Кмал Ататрекне мдният м сяст буенча кишчесе булуы, Истанбул м Анкара университетлары кебек абруйлы дарелфнннрд профессор вазифаларын башкаруы, Тркияд Тарих мгыятен оештыруы м аны беренче рисе урынын билве… Болар тулаем, минемч, генераллыкка тарта.
Г. Т. Фал нрс икне ркемг мгълмдер… Булса булсын инде. Кп мгълмат сатмыйм.
– Элгрлр дрес йткн: багучыга барма, башыа кайгы алма. Сезне кебек фалчы хкемен тагын кемнр дучар ителде?
Г. Т. Сора Муса Бигиев хакында ачтым. Гаплнемнн зем д клеп ибрдем: «Интеллигентный монах, ягъни зыялы монах» дигн сз чыкты.
– Сез инде аны мулла булып та, ап-ак якадан, эшлпдн йреп, зен т трбияле тотуыннан клсез бугай. Изге Китапны йрнг кагылышлы тирн хезмтлрен д Коръннн хата эзлг кайтарып калдырасыз сыман. Югыйс Муса Бигиевне кабатланмас олуг галим булуын, философ дрсен ирешен бтен мселман дньясы таный. йе, гаплндн клеп ибрерлек: монах, имеш.
Г. Т. Тнакыш юк мисальд… 52
– Сезне даими кл рнген йлнгн Зариф Бшири хакында берр клим укып трг нигдер чират итми ле. гр ул ошбу сзлекк кертелгн булса, анда аа карата нинди мгълмат бирелгн?
Г. Т. «Кыска аяклы маймылларны бер нгысе» 53 дигн сз… кренде.
– Яндн саркастик чагыштыру. Аны кайбер диплр белн ярышырга телп т, лл ни ерак «сикер» алмавына ишар ясау… Исегезддер, сезне мхррир хмт Урманчиевка язган хатыгызда тупаслык крстг карата мнсбт белдер бар. Тглрк йткнд, «Ялт-йолт» журналыны 1912 елгы 38 нче санын кзд тотып, «Бу номерда да дпсез сзлр бар», – дип искрт ясыйсыз. Сезнеч, моны ише алама йтешг килчкт юл киселерг тиеш. «Миллтк файда урынына зарар» исемле мкалгезд д хдис шрифтге шундый сзлрне ассызыклап тсез: «Мселман кеше мселманнарны теле белн д, кулы белн д рнетмс». мен зегезне яктан леге кагыйд тлме со?
52
лбтт, бу чагыштыру урынлы тгел.
53
Нгысе – тре.