Шрифт:
– Болай гаизлек крстеп, метсезлекк бирелмик ле. Алла тарафыннан яралтылган бер кавем буларак, дньяда татарны да лаек урыны бар. м зенчлеген билгелче сыйфатлары да…
Г. Т. Сйлшск трле миллтлр хакында, ерактамы алар яис якында, сйлибез трле сзлр… Дибез госманлылар тугърысында: «Шанлы»… Кытайлар тугърысында сз ачылса: «Алар, – дибез, – гзл м яхшы чйле»… гр телг тш калса француз, дибез: «Гаять нрмнд м д анлы». Арабызда сйлнс инглизлр, дибез: «Бик итиатлы м д маллы».
– татар хакында сйлшск, нинди хасият келг кил?
Г. Т. Табалмый сз, диерсе: «Ул сакаллы».
– Монысы инде какале кл, туры Тукайча авап буладыр. безне тгаен хл-халтебез мсьлсен итдирк килгнд, татар халкыны язмышы турында злексез уйланасыз бит. Аны ткне м бгенгесе хакында…
Г. Т. Артка карасак борылып… Ачыла алдыда тарихтан театр прдсе… Кылт итеп иск тшдер намнары, длтлре карт бабайларны… Мгъмур Болгар шрлре, Болгар авыллары, бер д булмаган тсле, кырылдылар да беттелр, эзлре д калмады… ылый-ылый бирделр ан: Сембик д Чыгыз хан; н длт калды да, н шан!.. кенеч, йз кенеч, ме кенеч!.. Кпме михнт чиккн безне халык, кпме кз яшьлре тгелгн… Вакытында ирне селкеттек… Борынгы олуглыкларыыз кая китте? Инде эш тте, булачаклар булды!.. Хикмти Хода, кая караса, анда без фкыйрь миллтне бер ире итмгнлеге заир була!.. 50 Читен хл: гайрте итс – ерып чык, гр итмс ис – бет, шунда тончык!.. «А!» дисе, без ник болай со? Без д Хакны бндсе… Миллт хлен тетргн куллар белн язып бир бу; син бу зарлану сзлреннн срлн.
50
Заир булу – ачылу.
– Хзрти Корънд искртеп телгнч, алгы сафта барган кавемнр тора-бара арткарак калырга ммкин. Димк ки, татар халкыны тарихи ткненд ниндидер гналану шомлыгы булган.
Г. Т. Тбннр югары ашкан, беклр тбн тшкн… Башка миллтне алга китен мин ах-ух итм.
– Кктн игн тавышка – атифка кушылып йткнд, сезг ылау тиешме?! Барысына да мэюстй кул селтп, гайртле калмне чнчеп куярга ярамый.
Г. Т. йе, шулай, йе, шулай! мма аным бик т ачына… Шул халыкнымы хокукка хаккы юк?
– Туктаусыз йлнеп торучы тормыш схнсенд, халыкларны ымсындырып, берсеннн-берсе ирониялерк тамашалар уйналып килгн. «Хррият хакында» дигн шигырегезд куанычыгызны ничек белдерсез ле?
Г. Т. Тигез булды законда татар, рус, япон да…
– Соыннан зегез д яхшы тшенгнч, патшаны «ирек вгъд иткн» 1905 елгы 17 октябрь манифесты, бары кз буяп, гавамны крштн читлштер чен ген игълан ителгн. «Халыклар трмсе» саналган илд амнистия ясарга атлыгып тормыйлар. Патшаны мере – бакчаны реме, дип искртеп тора влгелр. Дрес, бу чорда безне кавем беркадр рухи ктрелеш кичергн, мма кара язмыш аа барыбер ачылып елмаймаган шул. Шулай инде – й уасы, й туасы.
Г. Т. Безд кзе ачык кешелр д бардыр…
– Адм баласыны халте рухиясен кайвакыт алап бетереп булмый. Ярты гомерен мхбслект ткргн бнд кинт килгн ирект югалып кала. Ничек кен сер тоелмасын, андый кемслрне байтагы тоткынлыгын сагына башлый. Азатлык алуга ирешкн кол ис з колларын юнт турында хыяллана. Ирек кешене трлеч сыный. Бишектн – кабергч…
Г. Т. Борынгыдан бирле безне фикеребез тоткын иде… Очып эзли иде фикерем азатлык анда да монда. Заман тте. Азат булдым. Телгем алдыма килде. Крм: мин д кеше булдым в мктпт тгел инде. Кереп киттем гомер юлына… Нидндер анда мин шатлык, азатлыкларны ич крмим… Келдн сагынам «тоткын»лыгымны, мктбемне мин, «Ниг со стем инде м ниг «д» булдым инде, дим… Ниг мин кечкен Апуш тгел, зуп-зур Тукай булдым?»
– Сезне ниндидер «тоткынлык»ны сагынуыгыз бтенлй гайре табигый тоела. Хтерлисездер, миллтк биргн вгъдгез гаять кп, «д» булган саен бурычыгыз зурая… лбтт, азатлык турындагы фрманны мендрг салып китермилр. Бхет кошын кулдан ычкындыргансы икн, аны кире кайтару икелт кыен. Азатлыкны башка халыклардан мет итрг д киркми, моны ише юмартлык мисаллары тарихта юк дрсенд. Империя тоткан кавем буларак, безнекен охшаш язмышлы бгъзе миллтлрне хтта зебез д санлап бетермибез… ирек зе – нинди татлы сз! Йодрык тоткынлыгыннан гнасыз камканы очыртып ибр д келд алатып бир алмастай рхтлек хислре тудыра.
Г. Т. Дрест. Шулай шул… Кич мин читлек ачтым, андагы кошчыкны коткардым… Аар бирдем азатлык мин, земд шулвакыт крдем: тынычлап калды никтер м иркенлде келем.
– И бек максатка иреш юлында безне миллтк вл нрс итми?
Г. Т. Халык… хрриятне аннар корбан итрлек дрд мкатдс нрс икнен алап итмгн. Аласа да, бик азы алаган.
– моны чен нрс кирк со?
Г. Т. Юк шул безлрд берлшмк; юк берг-берг грлшмк, бер ан, бер тн булып, р нечк серне берг серлшмк.
– Боларны бтенесе д мет киселдн килмиме?
Г. Т. Телгенд нык торучыны беркем метсез ит алмас.
– Сезг яхшы мгълм, длт югалту фаигасен кичергн татар халкы гасырлар двамында отыры ччелг дучар ителгн. зктн качу кчлре хрктк килгнд, ихтыярсыз гамллрг бирел бик табигый. Аяк астыннан берднбер ире киткн чакта ничек «бер гд» булып яшмк кирк!.. Тнемез аерым булса да, бер ан булыйк, дисез. Моны ничек эшлрг со? Миллтебезг киш бирегезче!
Г. Т. Барчагыз Алла ебен ныклап тотыныгыз. Алла ебе дигнем – зара якынаю, дуслашудыр, димк, зара каршылыктан, ызгыштан сакланудыр. Ткъдир сезг телктшлек белн елмая; мондый зур блкне кирк кадерен белерг.