Шрифт:
Г. Т. Мин Казанны тхте пай 63 м Казан арты татарларын шушы кнг кадр миллтен югалтмаган в килчкт д югалтмаячак тп халык дип саныйм. Милли дбиятыбыз фкать шулар теленд, шулар рухында гына баруын телим.
– Сезг инде яхшы мгълм, безне мселман дньясында Русиядге барлык трки халыкларны милли-мдни уртаклыгы идеясен ктреп, аларны «телд, фикерд, гамлд берлек» нигезенд зара якынайтырга омтылучылар да булган. йтик, замандашыгыз Исмгыйль Гаспринский – шундый йдманнарны берседер. р кардш миллт вкиле чен д алаешлы аралашу чараларын, мслн, «Чыгтай теле»н игелекле ният белн алга срчелр д бар. Трек туганнарыбызны тел-лгать трибсен уртаклашырга тырышулар да, башка трле брглнлр д ледн-ле кабатланып тора…
63
Тхте пай – башкала.
Г. Т. Татарларны треклштерерг аз тырышмадылар. Лкин булдыра алмаслыкларына тмам кзлре иткч кен туктадылар… з араларында трекч сйлшеп маймылланучы шкертлр, башларына фс киеп, «Госманлыез, фндем», дип йрче хиффтлребез 64 д аз булмады. Лкин мондый комедиялр вакытында булды да, узды да китте… Без, татарлар, аман да татарлар булып калдык. Треклр – Истанбулда, без – монда.
– Ткъдир калме безг буйсынмый. Адм баласын язмыш йрт. Аны мбрияте катгый. Мен сезне Финляндияг чакырганнар, влкин барырга насыйп итмгн. «Ммкин булса, Истанбулга да бер-ике атнага заглянуть», – дип ният кылгансыз, мма солтан ирен з кзегез белн креп кайтырга вакыт таба алмагансыз. Димк, лхелмхфзд язылмаган. Ткъдир кушуы буенча чит илд гомерлекк яшп калулар да, хтта башка халыкка хезмт итлр д бар бит ле…
64
Хиффт – тиле, юлр.
Г. Т. Кем ки туган-скн иренд файдалы кешелрдн саналмаса, аны келенд рвакыт чит ирлр секле булыр.
– Ай-ай, бик катлаулы мсьл бу. гр кеше з иреннн срелерг мбр ителс, аа кктн бирелгн талант-ммкинлеклрен кайда ачарга со? И миятлесе – кагырып яшс д, чын татарлыгыны югалтмау. Дрес, кан-яшьле туган туфрагыда газиз халкыны хокукын даулау, аны фидакарь хадиме булып калу кпк авыррактыр.
Г. Т. Кемг лгънт йтсе м каргасы?.. Нишлисе, ткъдир шулайдыр… ич кайгысыз кеше булса – адм тгел!
– йе, гомер географиясен билгел безне кчтн килми. ртрле ирт кылулар котылгысыз. Кчен сезне д ктеп торган.
Г. Т. Бхет м якты килчгемне телп юлга чыккан идем.
– Ятимлек юллары аеруча тармаклы булучан. лбтт, сезне яшьли сыендырган аек каласын гадти тукталышлар млсен кертерг ярамый. Кечкен Апуш анда шхес м шагыйрь буларак тмам лгереп иткн. Казанга юл тоткан чакта да: «Хуш, гомер иткн шр!» – дип, ихлас бхиллшерг кирк санагансыз. Болары безг яхшы мгълм. мма бу каладагы чуардан чуар татар мгатьчелеге тоташтан уай тэсир ген калдырмагандыр бит?! безне халыктан бтенесен ктеп була. Аны трле-трле катлаулары бар.
Г. Т. Уральскины зен в аил татарларына ммсен киткн вакытымда лгънт укып киткн идем. Шуар кр… ичберсе тугърысында… исем тшерсем килми.
– Мондый авапны ктмгн идем. Турыдан суктырдыгыз.
Г. Т. Тугъры йтерг яраганда, кинаялрг сыгыну нрсг?
– Казанга кайтып гомер ит башлагач, келегезг юшкындай утырган тэсирлр стлдеме? Блки, леге уайсыз сорауга да авапны «туры ттенле» зат буларак бирерсез.
Г. Т. Бу замандагы европалылар нрс тарихында изге ат калдырса, шуар тгел, нрс ле бген д тамак туйдырса, шуар тотыналар, тгел аерым личностьлар, хтта бтен миллтлр шул эш ил ген мшгульлр… Казанга килгч, бтен миллтчелрне креп, хллрен аладым.
– Моны тгаен билгелре нрсд кренде со?
Г. Т. Мгаттссеф 65 , алар минем колагыма: «Сине шигырьлр халыкка т, флн хакка гына саткансы икн, без флнне биргн булыр идек», – кеби ач кзле сзлре ил мине мыскыллый башладылар. «Килчкне тэмин итрг кирк-флн», – дип лыгырдадылар. Миа, рвакыт миллт в миллият фикере белн рухланып, иламланып торган шагыйрьг, табигый, ул сзлр тхкыйрь 66 иде. Мин нишлим аларны килчклре белн?
– Кем белн эш йртлрен алап, алар сезг бтн бйлнмгндер бит?
65
Мгаттссеф – кызганыч ки.
66
Тхкыйрь – хурлау.
Г. Т. Алар миа тынычлык бирмделр: «Син бу язганыны безг бир, флн нашир сиа аз биргн, ул вдансыз!» Мен шулар мине тмам ваксыттылар, изделр… Алар миа дрт ел буе «килчкне тэмин!», «кеше»ч тору, киенне, тагын лл нрслрне лыгырдадылар. Шул тавышлардан минд бер колак шаулавы пйда булды… Хиссиятем тупасланды… итр ле.
– Алай ук сйяр анлы булмасагыз да, сезг сфр чыгарга да туры килгн. Казанда ирт-кичен «интеллигентлар, тиречелр, итчелр, извозчиклар, жуликлар» белн катышып кына калмагансыз, Мкр ярминксен, Гурьевкага, стерханга, Петербургка, казакъ далаларына да барып кайтырга лгергнсез. Алган тэсирлрегез кптер. Уфага бер ген тгел, ике тапкыр сфр кылгансыз…
Г. Т. Аны «авыллыгы», тынлыгы, ансызлыгы минем ле хасил булмактагы европалылыгымны, культурный шр кешеселегемне, шау-шу яратучанлыгыгымны, галблек 67 , крш сючнлегемне чеклгн кеби булды.
– ан-тнд крш сючнлекне саклап тоту биниая кч-кут брабрен ген бирел. Бу хакта сездн сораштырасым кил, мма нигдер рьт итмич торам. Сизел ки, кичергннр турында сйлрг яратмыйбыз.
Г. Т. Нрс крдем бу ианда? Ни бетердем?
– Мен шушы сораулар тирсенд беркадр гплшеп аласы иде.
67
Галблек – и, стенлек.