Tofiq hmdovun rhbrliyi altinda cixis edn orkestrl M"usl"um Helsinkid k"ucd, zalda, birs"ozl, harda gldi cixis edir. Ndns o, fin torpaginda "oz"un"u daha rahat v hmis oldugundan daha sakit hiss etmkl bahm, hm d daha ecazkar ssl oxuyur. Festival basa catdiqdan sonra "Umumittifaq Lenin Kommunist Gnclr Tskilati Mrkzi Komitsinin ("UILKGT MK-si: -C.P.) birinci katibi SP Pavlov frqlnnlr medallar verir. Onlarin arasinda M"usl"um Maqomayevin d adi var idi. Moskvaya qayidan Maqomayev “Oqonyok” jurnalinda bel bir qeydl sklini g"or"ur:

– “Bakidan olan gnc d"unyani fth edir”.

Artiq onu payizda Tofiq hmdovun orkestri il birlikd Moskvaya, Mrkzi Televiziyaya dvt edirlr. Hmin verlisdn sonra Maqomayev daha cox taninmaga baslayir. Helsinkidn Bakiya qayidan M"usl"um Mirz Ftli Axundzad adina Azrbaycan D"ovlt Opera v Ballet teatrinda tcr"ub kecmy baslayir.

Zaman kecdikc onun s"ohrti srhdlri asib kecir. Xalq arasinda bel bir deyim m"ovcuddu: “Taninmis, varli, adli-sanli insanlarin qohum-qrbasi hmis cox olur”. Bzn el olur ki, bu qbildn olan insanlari etnik baximdan "oz trkiblrin aid edirlr. Muslum Maqomayevl d, bel bir hal bas verir.

Bu hqiqtdirmi?

Hazir ki, vziyytd bel bir suala cavab vermkd M"usl"um"un "oz"undn basqa kims istinad etmk yersiz olardi. C"unki s"ohbt d"unya s"ohrtli m"ugnnidn gedir. O, balaca olanda, atasini m"uharibd itirir, misinin himaysind yasamali olur, Azrbaycanda t hsil alir, bu zaman hec kim onu itirib-axtarmir. El ki, m"usl"um y"ukslmyy, taninmaga baslayir, hmn m"usl"um"u "oz"un"un ki, hesab ednlrin sayi coxalmaga baslayir G"orsn o zaman m"ugnni bu haqda n d"us"un"urd"u? Yaxsi olardi ki, bunu onun "oz dilindn, daha dogrusu, onun xatirlrindn oxuyaq.

“Sonralar mnim hyatimda cecen m"ovzusu yer almaga basladi. Hrsey Cecenistana olan iki hftlik qastrol sfrimdn sonra basladi. Qroznidan Bakiya jurnalist Bsir Caxkiyev v onun is yoldasi gldilr. Onlar mnim babam haqqinda shrlrind muzey yaratmaq "uc"un material toplayirdilar. lbtt, onlar mniml tanis oldular v tklif etdilr ki, onlarla gedim, Qrozni filarmoniysinda islyim, hmcinin, mnim babamin atasi Mhmmdin vtni solum tani”.

S"ohbtin bu yerind, M"usl"um"un yadina onlarin ailsind daima danisilan bir fsan d"us"ur. Bu, fsan dagli-qhrman Samil il bagli olur. fsan haqqinda M"usl"um daha trafli yazmagi mqbul sayir v bel d edir:

“Kecn srd (XIX sr nzrd tutulur: -C.P.) dagli-qhrman Samil qosunu il Simali Qafqaz xalqlarini birlsdirmk missiyasi il cox g"ozl erfx O, yasi az olan oglan usaqlarini bir knddn g"ot"ur"ub basqa bir knd gtirir. Bu, missiya b"ut"un kndlri hat edir v bununla tayfalararasi, xalqlararasi qarisdirma aparilir. Hl usaqliq illrini yasayan v anlaqsiz oglan olan babamin atasi Mhmmd d bu qarisiqliga d"us"ur. Samilin onu haradan gtirmsini hec kim bilmir. Mnim "uc"un, bu bir o qdr d hmiyyt ksb etmirdi. C"unki mnim bdnimd o qdr etnik qan qarisigi var ki, bu mni tbitn, istr-istmz beynlmilr edir. Hyatin ctin olmasina baxmayaraq Mhmmd "ovladlarina thsil verir… Babamin bacisi Malik coxdan d"unyasini dyisibdi. Sag olanda mn ondan bizim nsilin mnsyi haqqinda sorusdum. O, is hiylgrcsin g"ul"umsyrk mni bu fikirdn yayindirdi v Samil haqqinda fsanni danisdi…”.

M"usl"um dagli Samil haqqinda fsanni danismaqla, ninki, "oz"un"un, "umumiyytl, Simali Qafqaz tayfa v xalqlarinin milli mnsyi il bagli cox b"oy"uk bir suali g"undm gtirmis oldu. S"oz"un, hqiqi mnasinda, tbitc beynlmilr flsfsin mnsub olan m"ugnnidn basqa bir cavab g"ozlmk absurd, cfngiyyat olardi. O, cecen m"ovzusu il bagli fikirlri birdflik alt-"ust etmk "uc"un s"ohbtin davam edrk xatirlr kitabinda yazirdi: “Bir df Kremld n"ovbti d"ovlt, yoxsa bayramla bagli v ya hansisa ild"on"um"u m"unasibti il keciriln konsertd istirak edirdim. Y"uksk sviyyli adi konsert idi. Burda “xalq” cinli artistlr istirak edirdilr. Mn, artiq mshur adam idim v coxlari mnim nsil scrm il maraqlanirdilar. Cixisdan sonra foyey cixdim, g"ord"um ki, bir qruppa dayanib, mrkzd is Mahmud Esambayev onlara hvsl n is danisir. Mni g"ordu v dedi:

M"usl"um , biz snin haqqinda danisiriq. "Oz"un onlara denn, sn milliyytc kimsn?

Mn cavab verdim:

Azrbaycanli!

Mnim bu, cavabimdan cas-bas qalan Mahmud Esambayev aciqli, hirsli dillnrk dedi:

Nec azrbaycanli?!

Mahmud tcc"ub icind qaldi, htta, mshur papagini zdi. Mn is onun sualini cavablandiraraq dedim:

Bel… gr sn demk istyirsns mn milliyytc cecenm, bunu mn b"oy"uk inamla tsdiqly bilmrm, c"unki "oz"um d"uz"un"u bilmirm. Ancaq dqiq bilirm ki, mnim vtnim Azrbaycandi, mn orda dogulmusam. Bu , torpaq mni bslyib, trbiy edib. Bakida mn thsil almisam, s"uk"urlr olsun ki, mn indi varam.”

Mahmud Esambayev M"usl"uml olan bu s"ohbtindn sonra bir m"uddt ondan incik, k"us"ul"u d"uss d, bu cox ckmir. Zmannin b"oy"uk m"ugnnisi v rqs ustasi tezlikl barisirlar v onlarin dostlugu brpa olunur. Ancaq cox tss"uflr olsun ki, M"usl"um Mahmud Esambayev dagli Samil haqqinda bildiyi fsanni danismir. Blk, bundan sonra etnik mnsubiyyt baximindan Esambayevin "oz"und d m"uyn fikir ayriligi yarana bilrdi.

Cecenistandan gln yeni “jurnalist-dostlarinin” danisigina v vdlrin inanan M"usl"um hyat yoldasi Ofeliya xanim il birlikd Qrozni shrin glirlr v yerli filarmoniyada is baslayirlar. Bu zaman, M"usl"um"un misi Camal d"ovlti isl bagli yeni tyinat alir. Cmalddin Maqomayevi Azrbaycanin Rusiyada daimi n"umayndsi tyin edirlr. O, Moskvaya getmli v Bakidaki mnzilini d"ovlt qaytarmali olur. M"usl"um genis v rahat mnzili d"ovlt qaytarmaq istyn misi Cmalddin haqqinda ironiyasiz deyirdi: