Г. Т. Тшемд мрхм Мхммтзаир Бигиевне крдем… Уртача гына зурлыкта бер сарайда, имеш, дим… Бер кечерк кен стл янындагы урындыкка кзен тбн салып, кефсез бер кыяфт ил ген утырган… Бераздан башын ктргч, мине крде: «, иснме, фнде, син дньядан килгндерсе?» – диде. Аны шул сзеннн со безне арабызда тбндге сзлр башланды:

– Минем «Мртт» ил «Катил»м басылдымы ле?

– Юк.

– Ниг юк? Мин ахиртт булсам да, дньядан мин китеп, бернич еллардан со хрриятлр булган, имеш; анда ртрле срлр бастырырга хкмттн рхст булып, яхшы гына наширлр д мйданга атылганнар дип ишетм. Ник минем ул срлрем алай басылмыйлар?..

Заир фндене тмам тсе бозылды… Мин: «А, дбият барымызны 86 и влге ччклре! Ник алай кояш тшмгн ирд яталар икн?» – дигнд уянып киттем.

– Димк, беренче татар романчысыны рухы тыныч тгел булып чыга… Телг алынган леге зур клмле срлр бгенге кнд нинди золмт тоткынлыгында ята? Бу романнар, блки, югалгандыр да. Кызганыч, аларны язмышы мгълм тгел.

Г. Т. Херле булсын.

– Мдни мирас ядкярлрен ую хллре безне халыкта еш кзтел инде. Ничек уйлыйсыз, Заир Бигиевне исеме гасырлар двамында яшрме?

Г. Т. Миллт яшдекч яшр, миллт сдекч ср…

– Татар диплрен иск тшерне двам итеп, тагын шуны да сорап каласы кил: сезне сзлр белн йткнд, Гаяз Исхакый кем ул?

Г. Т. Кем ул бу миллтне ктргн кеше? Кем ул аа тел биреп, тавышын ягыраттырган кеше? Безг хайван тгеллегебезне крсткн кем?.. Дошманнарыбызга кемлегебезне крсткн кем? Бу молы миллтне шатландырган кем?.. Узган кннребезне уйлаткан кем? м «Инкыйраз»ны исебезг тшергн кем?.. Безне чен бтен зхмтне зен алган кем?

– Минем сорауга сораулар белн ген авап бирелс д, бу зенчлекле мдхияд Гаяз Исхакыйны кемлеге ап-ачык крен. Аны атаклы «Инкыйраз»ы да бик урынлы иск алына.

Г. Т. «Инкыйраз» исемле ср безг гыйбрт сабагы бирде.

– Халкыбыз азатлыгы чен кршкн Гаяз Исхакыйны трм-сргеннрд михнт чиге, лбтт, милли хркт йдманнары арасында югалту буларак та кабул ителгн. дипне сез д бик юксынгансыз бит, аны галбле абруена ихтыя барлыгын тойгансыз. Шигъри чакыру да язып каравыгыз мгълм. Ничек ле ул?

Г. Т.

– Ниаять, Гаяз Исхакый патша амнистиясе буенча ирекк чыккан, мма аа Казанга кайтып яшрг рхст ителмгн. Сез дипне чит илг китеп баруын, шунда тплнеп калуын гаепк алмыйсыздыр бит? Кршне двам итр чен аны башка чарасы калмаган.

Г. Т. Ир кеше… зен бер ген урынга агач кебек беркетеп куймас.

– Патша охранкасы кзте астына алынсагыз да, шкер, сезг Казанда гомер ит рсми тыелмаган. Дрес, халык хакын даулап ан аткан сездй затларны, «Тркияг китегез!» дип, ачыктан-ачык куркытучылар да булган. Мондый карагручыл янаулар кайдадыр аулакта пышылдап тгел, Длт Думасы сессиясе барган мртбле залда йтелгн.

Г. Т. Китмибез!

– Уральскидан Казанга кченеп кайткач, кайсы диплр белн аралаштыгыз?

Г. Т. Галисгар Камал, Галиман Ибраимов в бгъзан Фатих мирхан в башка да интеллигентлар белн.

– Биред якыннан танышкан беренче язучы, мгаен, исемлек башындагы Галисгар Камал булгандыр. Хтерлисездер, «Йолдыз» газетасы редакциясенд очрашуыгыз шактый кызыклы килеп чыккан. Ул сезне ишектн керешк иат белн шгыльлнче калм иясе кыяфтенд тгел, «абыйсыны бишмтен кигн» тек кен бер авыл малае итеп кргн… Аннары сез аны белн берг «Яшен» журналында эшлп т алгансыз. Еллар узган…

Г. Т. Гомер агымы судай ага, кага безне алга таба…

– Хезмттшегез Галисгар Камалны дби эшчнлеген 10 ел тулу уаеннан 1910 елны 5 ноябренд «Новый клуб» залында «Сйяр» труппасы артистлары тарафыннан драматургны «Бхетсез егет» м «Блк чен» исемле пьесалары буенча куелган спектакльлр крстелгн. Ошбу зенчлекле юбилей кичсенд сезне д катнашуыгыз мгълм. Анда Галисгар Камал турындагы влге фикерегез ныгыдымы, лл кангатьсезлек ягына таба беркадр згреш кичердеме?

Г. Т. Минем келемд Галисгар фнде срлрен моннан лл нич еллар элек, ярты сабый вакытымдук, мхббт орлыклары ччелгн иде. Аны срлрен бу елларда схнд кр-кр… шул мхббт аман с бара, тамыр я барадыр. Мин, юбилей кичсенд Галисгар фндене алгы сафтан торып, тамагым карылганча кычкырып тбрик иткнем кеби, хзер д тбрик итм…

– Алма тшрлек булмаган тамаша залында сез ген кычкырып утырмагансыздыр бит. Халык ничек кабул итте?

Г. Т. Бтен залга тбрик м кул чабу тавышлары ягырады. «Яш, Галисгар фнде! Яшсен Галисгар фнде! Яшсен татар дбияты! Яшсен миллт!» тавышлары залны тетрткнд, бтен яшьлр урыннарыннан сикерешеп торып, Галисгар фндене лл нич крр кулларына ктрделр… Ихтимал, шул халык арасында и нечкргн келлесе мин булганмын.

– Дресен ген йткнд, сезне Галиман Ибраимов белн зара мнсбтегез нигдер шактый киеренке булып кала биргн. хлакый кысаларга сыймый торган мондый гайре табигый хл, блки, зур талантлар арасында ледн-ле кзтелгн гап-гади кнлшдн килдер?! Бер казанга сыймау кплрне арасын боза. Мабт гдле философ дипт миллтне «тамгалы улы»н фаразлап тою да шушы вазифаны дгъва кылган затта аарга карата антипатия тудырырга ммкин. лл дби-эстетик карашларыгыздагы кайбер каршылыклар бер-берегезне крлмау дрсен иткерде микн?